TAKINTI- ZORLANTI BOZUKLUĞU ( OBSESİF- KOMPULSİF BOZUKLUK)
“A. Takıntıların (obsesyonların), zorlantıların (kompulsiyonların) ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Takıntılar( Obsesyonlar)
1. birtakım kimi zorla ve istenmeden geliyor üzere yaşanan, birçok bireyde bariz bir telaş ya da külfete niye olan, bir dahaleyici ve daima kanılar, itkiler ya da imgeler. (örn:
2. Kişi, bu fikirlere, itkilere ya da imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları diğer bir niyet ya da aksiyonla yüzleştirme (bir zorlantıyı yerine getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
Zorlantılar (Kompulsiyonlar)
1. Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı biçimde uyulması gereken kurallarına göre yapmaya zorlanmış üzere hissettiği bir dahalemeli davranışlar (ör: el yıkama, düzenleme, deneyip durma) ya da zihinsel hareketler (ör: dinî kıymeti olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir halde bir dahaleme).
2. Bu davranışlar ya da zihinsel hareketler, yaşanan telaş ya da düşünceden korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir olay ya da durumdan sakınma maksadıyla yapılır; fakat bu davranışlar ya da zihinsel hareketler yüksüzleştirileceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlantılı değildir ya da çok bir seviyededir.
Not: Küçük çocuklar bu davranışların ya da zihinsel hareketlerin gayelerini lisana getiremeyebilir.” ( Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, 5. baskı( DSM-5),Tanı Ölçütleri yapıtından, çev, Köroğlu E, Doktorlar Yayın birliği, Ankara,2014)
1. Takıntılı fikir, dürtü, imge ya da kuşku ( kişinin zihninden atamadığı istenmeyen niyetlerdir. Dirençli ve denetim edilmesi güç niyetlerdir. Ekseriyetle kişinin kendi kimlik algısının zıttı kanıları içerir. Ör: kişi epeyce yardımsever âlâ birisidir lakin zihninden atamadığı diğerlerine ziyan verme fikirlerini geçirebilir.)
2. Ziyan, tehlike ve sorumluluğun çok seviyede algılanması (hatalı yorumlama kalıpları)
(Kişi güzeline gitmeyen ve zihninden atamadığı bir niyetle karşılaştığında, bu niyetle ilgili felaketleştirici gerçeklikten uzak otomatik fikirler de eşlik eder. Kişinin asıl korkusu fikrinin gerçek bir harekete bürünmesidir. Kişi fikrinin harekete dönmemesi için kendisine abartılmış sorumluluk yükleyebilir, bu üzere durumlarda muhtemel tehlikeyi ve onun sonuçlarını takıntılı bir biçimde abartabilir ( gerçekleşme mümkünlüğü ve şiddetini abartmak) , niyet gücüyle aksiyon gücünün eşit olduğuna inanabilir ve makus kanıları aklından geçirdiği için kendisinin makûs biriolduğu kararına ulaşabilir. Kişi niyetlerinin gerçekleşmemesi için istenemeyen kanılarından sıyrılmak ve onları uzaklaştırabilmek için, zihinsel denetim formlarına başvurabilir; lakin bu da niyetin şiddetini hafifçeletmez. Zorlayıcı kanılarının gerçekleşip gerçekleşmeyeceği ağır bir belirsizlik hissine ve ne yapması gerektiğine karar verememesine yol açar. Okb’li bireylerin mükemmelliyetçi tavırları vardır. Harikanın biraz altında olan durumlarda; tamamlanmamışlık, eksiklik hissi yaşamalarına yol açar. Bireyler kanıları üzerinde denetimlerini kaybederlerse çıldıracakları, kendilerini kaybedecekleri korkusu yaşarlar.)
3. Kişi zihninden atamadığı ve onu yoran kanılardan dolayı ağır problem yaşar.
4. Zorlantılar, nötrleşme ve niyet denetimi ( şahıslar takıntılı niyetlerinden kurtulabilmek için niyet denetimlerine, kendilerini yapmakta mecburi hissettikleri davranışlara ya da takıntılarının tesirini yok etmek için nötrleştirme eforlarına girebilirler.)
“Rasmussen ve Eisen (1998) OKB’li şahıslarla yaptıkları çalışmada;
%:61 denetim zorlantıları
%50 yıkama zorlantıları
%36 sayma ritüelleri
%34 sorma ya da itirafta bulunma (onay alma) muhtaçlığı
%28 simetri ve katılık hassasiyeti
%18 biriktirme davranışı olduğu bulunmuştur.” (C.Purdon, D. Clark, “Takıntılarla Başa Çıkma”.çev. A. Karaosmanoğlu, Psikonet)
Niyet denetimi: Okb ye sahip bireyler takıntılı kanılarından kurtulmak için niyet denetim sistemleri geliştirmiş olabilirler. İstenmeyen fikirle karşılaştıklarında o kanıyı akıllarına getirebilecek her ne var ise ondan uzak durmaya, kaçınmaya çalışabilirler, niyetin kıymetsiz olduğuyla ilgili kendilerini ikna etme uğraşına girebilirler, zihinlerine düşen kanıyı durdurmak için ‘Dur!’ diye içlerinden tekrar edebilirler. bu biçimde fikirleri zihinlerinden geçirdikleri için kendilerine kızıp kendilerini cezalandırabilirler (aptal ben) ya da dikkatlerini farklı noktalara kaydırmak için uğraş gösterirler.
Zorlantılar: Takıntılı fikrin ziyanını hafifçeletebilmek için kişinin kendisini mecburi hissettiği davranışlardır. (ör: el yıkama, sayı sayma…) Zorlantı davranışların ortasında denetim davranışları da vardır.(evde daima fişleri denetim etme, eşcinsel olup olmadığını denetim etme, günah işleyip işlemediğini daima sorgulama, araştırma…)
Nötrleştirmeler: Berbat niyetin tesirini kırabilmek için uygun kanıya odaklanma, akla getirme.
Zorlantı ve nötrleştirme davranışları: kişinin daima olarak zorlantılı fikre karşı yaptığı kasıtlı ve çok davranışları içerir. Şahıslar bu davranışları yapmak için ağır baskı ve istek hissederler. Birebir eroinmanın hissini yaşarlar. Zorlantıları ve nötrleştirmeleri isteyerek uygularlar, daha sonrasında da kendilerinin denetiminin olmadığı bu davranışlara esir düştüklerini hissederler. Tüm bunları kendilerine düşünce ve huzursuzluk veren fikirlerden sıyrılmak için yaparlar. FAKAT kısa müddetli rahatlama uzun periyodik kölelik doğurur.
5. Takıntılarla ilgili her hangi bir şeye çok hassasiyet: Tüm bu niyet, davranış kalıpları ve nötrleştirme gayretleri Okb’nin girdabını durdurmaya yetmez hatta takıntıların hassasiyetini arttırır. Artan hassasiyetse döngüyü başa sarar… (1,2,3,4,5,1,2,3,4,5….)
OKB tedavisinde en tesirli metot Bilişsel Davranışçı Terapilerdir. BDT de okb çalışılırken, fikir kalıplarındaki yanılgılı yorumları bir daha yapılandırma ve başa çıkmaları kademeli olarak denetim altına alınarak çalışılır. BDT ile çalışırken Şema terapiden de yararlanılabilir: OKB’ li şahıslarda dayanıksızlık şeması çok yüksektir.
OKB de ilaç tedavisinde istenmeyen fikir ve dürtülerin engellenmesinde yardımcı olsa da terapi üzere kalıcı tesir sağlayamamaktadır.
“A. Takıntıların (obsesyonların), zorlantıların (kompulsiyonların) ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Takıntılar( Obsesyonlar)
1. birtakım kimi zorla ve istenmeden geliyor üzere yaşanan, birçok bireyde bariz bir telaş ya da külfete niye olan, bir dahaleyici ve daima kanılar, itkiler ya da imgeler. (örn:
2. Kişi, bu fikirlere, itkilere ya da imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları diğer bir niyet ya da aksiyonla yüzleştirme (bir zorlantıyı yerine getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
Zorlantılar (Kompulsiyonlar)
1. Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı biçimde uyulması gereken kurallarına göre yapmaya zorlanmış üzere hissettiği bir dahalemeli davranışlar (ör: el yıkama, düzenleme, deneyip durma) ya da zihinsel hareketler (ör: dinî kıymeti olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir halde bir dahaleme).
2. Bu davranışlar ya da zihinsel hareketler, yaşanan telaş ya da düşünceden korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir olay ya da durumdan sakınma maksadıyla yapılır; fakat bu davranışlar ya da zihinsel hareketler yüksüzleştirileceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlantılı değildir ya da çok bir seviyededir.
Not: Küçük çocuklar bu davranışların ya da zihinsel hareketlerin gayelerini lisana getiremeyebilir.” ( Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, 5. baskı( DSM-5),Tanı Ölçütleri yapıtından, çev, Köroğlu E, Doktorlar Yayın birliği, Ankara,2014)
Takıntı ya da zorlantılar kişinin günde 1 saatten çok vaktini alıyorsa ve işlevselliğinde düşüşe niye oluyorsa okb tanısı temalır.
OKB müdahale edilmediğinde kişiyi çıkılmaz bir girdaba sürüklemektedir. Zihninden atamadığı kanılar ve yapmak için kendisini alıkoyamadığı davranışlar döngüsüdür.
1. Takıntılı fikir, dürtü, imge ya da kuşku ( kişinin zihninden atamadığı istenmeyen niyetlerdir. Dirençli ve denetim edilmesi güç niyetlerdir. Ekseriyetle kişinin kendi kimlik algısının zıttı kanıları içerir. Ör: kişi epeyce yardımsever âlâ birisidir lakin zihninden atamadığı diğerlerine ziyan verme fikirlerini geçirebilir.)
2. Ziyan, tehlike ve sorumluluğun çok seviyede algılanması (hatalı yorumlama kalıpları)
(Kişi güzeline gitmeyen ve zihninden atamadığı bir niyetle karşılaştığında, bu niyetle ilgili felaketleştirici gerçeklikten uzak otomatik fikirler de eşlik eder. Kişinin asıl korkusu fikrinin gerçek bir harekete bürünmesidir. Kişi fikrinin harekete dönmemesi için kendisine abartılmış sorumluluk yükleyebilir, bu üzere durumlarda muhtemel tehlikeyi ve onun sonuçlarını takıntılı bir biçimde abartabilir ( gerçekleşme mümkünlüğü ve şiddetini abartmak) , niyet gücüyle aksiyon gücünün eşit olduğuna inanabilir ve makus kanıları aklından geçirdiği için kendisinin makûs biriolduğu kararına ulaşabilir. Kişi niyetlerinin gerçekleşmemesi için istenemeyen kanılarından sıyrılmak ve onları uzaklaştırabilmek için, zihinsel denetim formlarına başvurabilir; lakin bu da niyetin şiddetini hafifçeletmez. Zorlayıcı kanılarının gerçekleşip gerçekleşmeyeceği ağır bir belirsizlik hissine ve ne yapması gerektiğine karar verememesine yol açar. Okb’li bireylerin mükemmelliyetçi tavırları vardır. Harikanın biraz altında olan durumlarda; tamamlanmamışlık, eksiklik hissi yaşamalarına yol açar. Bireyler kanıları üzerinde denetimlerini kaybederlerse çıldıracakları, kendilerini kaybedecekleri korkusu yaşarlar.)
3. Kişi zihninden atamadığı ve onu yoran kanılardan dolayı ağır problem yaşar.
4. Zorlantılar, nötrleşme ve niyet denetimi ( şahıslar takıntılı niyetlerinden kurtulabilmek için niyet denetimlerine, kendilerini yapmakta mecburi hissettikleri davranışlara ya da takıntılarının tesirini yok etmek için nötrleştirme eforlarına girebilirler.)
“Rasmussen ve Eisen (1998) OKB’li şahıslarla yaptıkları çalışmada;
%:61 denetim zorlantıları
%50 yıkama zorlantıları
%36 sayma ritüelleri
%34 sorma ya da itirafta bulunma (onay alma) muhtaçlığı
%28 simetri ve katılık hassasiyeti
%18 biriktirme davranışı olduğu bulunmuştur.” (C.Purdon, D. Clark, “Takıntılarla Başa Çıkma”.çev. A. Karaosmanoğlu, Psikonet)
Niyet denetimi: Okb ye sahip bireyler takıntılı kanılarından kurtulmak için niyet denetim sistemleri geliştirmiş olabilirler. İstenmeyen fikirle karşılaştıklarında o kanıyı akıllarına getirebilecek her ne var ise ondan uzak durmaya, kaçınmaya çalışabilirler, niyetin kıymetsiz olduğuyla ilgili kendilerini ikna etme uğraşına girebilirler, zihinlerine düşen kanıyı durdurmak için ‘Dur!’ diye içlerinden tekrar edebilirler. bu biçimde fikirleri zihinlerinden geçirdikleri için kendilerine kızıp kendilerini cezalandırabilirler (aptal ben) ya da dikkatlerini farklı noktalara kaydırmak için uğraş gösterirler.
Zorlantılar: Takıntılı fikrin ziyanını hafifçeletebilmek için kişinin kendisini mecburi hissettiği davranışlardır. (ör: el yıkama, sayı sayma…) Zorlantı davranışların ortasında denetim davranışları da vardır.(evde daima fişleri denetim etme, eşcinsel olup olmadığını denetim etme, günah işleyip işlemediğini daima sorgulama, araştırma…)
Nötrleştirmeler: Berbat niyetin tesirini kırabilmek için uygun kanıya odaklanma, akla getirme.
Zorlantı ve nötrleştirme davranışları: kişinin daima olarak zorlantılı fikre karşı yaptığı kasıtlı ve çok davranışları içerir. Şahıslar bu davranışları yapmak için ağır baskı ve istek hissederler. Birebir eroinmanın hissini yaşarlar. Zorlantıları ve nötrleştirmeleri isteyerek uygularlar, daha sonrasında da kendilerinin denetiminin olmadığı bu davranışlara esir düştüklerini hissederler. Tüm bunları kendilerine düşünce ve huzursuzluk veren fikirlerden sıyrılmak için yaparlar. FAKAT kısa müddetli rahatlama uzun periyodik kölelik doğurur.
5. Takıntılarla ilgili her hangi bir şeye çok hassasiyet: Tüm bu niyet, davranış kalıpları ve nötrleştirme gayretleri Okb’nin girdabını durdurmaya yetmez hatta takıntıların hassasiyetini arttırır. Artan hassasiyetse döngüyü başa sarar… (1,2,3,4,5,1,2,3,4,5….)
OKB tedavisinde en tesirli metot Bilişsel Davranışçı Terapilerdir. BDT de okb çalışılırken, fikir kalıplarındaki yanılgılı yorumları bir daha yapılandırma ve başa çıkmaları kademeli olarak denetim altına alınarak çalışılır. BDT ile çalışırken Şema terapiden de yararlanılabilir: OKB’ li şahıslarda dayanıksızlık şeması çok yüksektir.
OKB de ilaç tedavisinde istenmeyen fikir ve dürtülerin engellenmesinde yardımcı olsa da terapi üzere kalıcı tesir sağlayamamaktadır.