Tolga
New member
Kaç Çeşit Tamlama Vardır?
Tamlama, dil bilgisi açısından önemli bir kavramdır ve bir kelime grubunun diğer bir kelime grubuyla ilişkilendirilerek anlam bütünlüğü oluşturmasıyla meydana gelir. Türkçede tamlamalar, farklı türlerde olabilir ve bu türler, kullanılan kelimelere göre değişiklik gösterir. Temelde, iki ana türde tamlama vardır: iyelik tamlaması ve belirtili tamlama. Ancak bu iki türün yanı sıra daha farklı çeşitler de bulunmaktadır. İşte Türkçedeki başlıca tamlama türleri ve her birinin özellikleri hakkında detaylı bilgi.
1. Belirtili Tamlama
Türkçedeki en yaygın tamlama türlerinden birisi belirtili tamlamadır. Belirtili tamlamada, belirli bir nesne veya varlık hakkında konuşulurken, o nesnenin tam olarak kim olduğu ya da ne olduğu ifade edilir. Belirtili tamlamada, genellikle iki kelime bir arada kullanılır: bir isim (tamlanan) ve ona yöneltilen bir belirleyici (tamlayan). Bu tamlamada, tamlayan kelimesi genellikle "-i" haliyle bulunur.
Örneğin:
- Kadın'ın elbisesi çok güzeldi.
Bu cümlede "kadın" tamlayandır ve bu kelime, belirtili bir şekilde belirlenmiştir.
Bir diğer örnek:
- Araba'nın rengi çok güzel.
Burada "araba" kelimesi belirtilen bir nesneyi tanımlamakta ve bu nesne hakkında daha fazla bilgi verilmektedir.
Belirtili tamlama, dilde sıklıkla karşılaşılan ve oldukça kullanışlı bir yapıdır. Bu yapının belirgin özelliklerinden biri, belirli bir varlık hakkında daha fazla bilgi vermesidir.
2. Belirtisiz Tamlama
Belirtisiz tamlama, belirtili tamlamanın tam tersidir. Bu tür tamlamada, belirli bir varlık değil, genellikle genel bir kavram ya da belirsiz bir nesne kastedilir. Belirtisiz tamlamada, belirli bir referansa sahip olmayan nesneler ya da kişiler hakkında konuşulurken bu tür tamlama kullanılır. Belirtisiz tamlamada, tamlayan kelime genellikle "-sız" haliyle kullanılır.
Örneğin:
- Evin kapısı açık kalmış.
Bu örnekte "ev" kelimesi belirli bir ev değil, genel bir kavram olarak kullanılmıştır.
Bir başka örnek:
- Kitaplar masada.
Burada da "kitap" kelimesi belirli bir kitap değil, herhangi bir kitap anlamında kullanılmıştır.
3. İyelik Tamlaması
İyelik tamlaması, bir nesnenin veya varlığın kime ait olduğunu belirten bir tamlama türüdür. Bu türde, bir isim (tamlanan) ve ona sahip olan kişiyi belirten bir ek (tamlayan) kullanılır. İyelik tamlamasında, tamlayan genellikle bir iyelik eki alır. Bu ekler "-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri" gibi eklerdir.
Örneğin:
- Benim arabam çok eski.
Burada "benim" kelimesi, araba nesnesinin sahibini belirtmektedir.
Bir diğer örnek:
- Ona ait olan elbiseyi aldım.
Bu örnekte "ona" kelimesi, elbise nesnesinin sahibini gösteren bir iyelik ekidir.
İyelik tamlaması, dilde sahiplik ya da aitlik ilişkisini ifade etmek için sıkça kullanılır ve aynı zamanda cümledeki diğer öğelerle de güçlü bir bağ kurar.
4. Takısız Tamlama
Takısız tamlama, isimlerin bir araya geldiği ancak herhangi bir ek kullanılmadan oluşturulan tamlamalardır. Bu türde, tamlanan ve tamlayan arasında doğrudan bir ilişki kurulmuş olur. Takısız tamlamada, kelimeler arasındaki anlam ilişkisinin bağlama göre belirlenmesi gerekir.
Örneğin:
- Köy okulu çok güzeldi.
Bu örnekte "köy" ve "okul" kelimeleri arasında belirgin bir ilişki vardır ancak arada herhangi bir ek kullanılmamıştır.
Bir başka örnek:
- Okul bahçesi genişti.
Buradaki "okul" ve "bahçe" kelimeleri de takısız bir şekilde bir arada kullanılmıştır.
Takısız tamlama, özellikle yer isimlerinde veya benzer kavramları tanımlamak için yaygın olarak kullanılmaktadır.
5. Tamlayanlı Tamlama
Tamlayanlı tamlama, daha karmaşık bir yapıya sahip olan bir tamlama türüdür. Bu türde, tamlanan kelimeye bir veya birden fazla kelime ile açıklama getirilir. Burada, tamlanan kelime daha geniş bir anlam kazanır ve ona bağlı diğer kelimelerle detaylandırılır.
Örneğin:
- Uzun süredir beklediğimiz filmin gösterimi sonunda başladı.
Bu cümlede "film" kelimesine eklenen "uzun süredir beklediğimiz" ifadesi, filmi daha spesifik bir şekilde tanımlamaktadır.
Bir başka örnek:
- Öğrencilerin büyük kısmı yaz tatilinde memleketine gitmek istiyor.
Burada, "öğrenciler" kelimesi, onlara dair daha fazla bilgi vererek tamlananı açıklamak amacıyla kullanılmıştır.
Tamlayanlı tamlama, dildeki açıklayıcı özelliği artırmak için önemli bir yapıdır ve pek çok durumda daha net ve ayrıntılı anlamlar oluşturulmasına olanak tanır.
6. Sıfat Tamlaması
Sıfat tamlaması, sıfatların ve isimlerin bir araya geldiği bir tamlama türüdür. Sıfat, ismi nitelendirir ve ismin niteliği hakkında daha fazla bilgi verir. Sıfat tamlamasında, sıfat her zaman tamlanan isme bağlı olarak kullanılır.
Örneğin:
- Büyük ev çok pahalıydı.
Burada "büyük" sıfatı, ev ismini nitelendirerek onun büyüklüğü hakkında bilgi verir.
Bir başka örnek:
- Kırmızı elbise çok güzel duruyordu.
Bu örnekte de "kırmızı" sıfatı, "elbise" ismini nitelendirerek onun rengini belirtmektedir.
Sıfat tamlaması, dildeki özellikleri daha belirgin hale getiren ve anlatımı güçlendiren bir yapıdır.
Sonuç
Türkçede tamlamalar, anlamı kuvvetlendiren, netleştiren ve dilin zenginliğini artıran yapılar olarak önemli bir yere sahiptir. İyelik tamlaması, belirtili tamlama, belirtisiz tamlama, takısız tamlama, tamlayanlı tamlama ve sıfat tamlaması, dilin temel yapılarından bazılarıdır ve her biri, dilin anlamını daha belirgin ve açıklayıcı hale getirir. Tamlama türlerini öğrenmek, dilin yapısını ve kullanımını daha iyi kavramak açısından oldukça faydalıdır.
Tamlama, dil bilgisi açısından önemli bir kavramdır ve bir kelime grubunun diğer bir kelime grubuyla ilişkilendirilerek anlam bütünlüğü oluşturmasıyla meydana gelir. Türkçede tamlamalar, farklı türlerde olabilir ve bu türler, kullanılan kelimelere göre değişiklik gösterir. Temelde, iki ana türde tamlama vardır: iyelik tamlaması ve belirtili tamlama. Ancak bu iki türün yanı sıra daha farklı çeşitler de bulunmaktadır. İşte Türkçedeki başlıca tamlama türleri ve her birinin özellikleri hakkında detaylı bilgi.
1. Belirtili Tamlama
Türkçedeki en yaygın tamlama türlerinden birisi belirtili tamlamadır. Belirtili tamlamada, belirli bir nesne veya varlık hakkında konuşulurken, o nesnenin tam olarak kim olduğu ya da ne olduğu ifade edilir. Belirtili tamlamada, genellikle iki kelime bir arada kullanılır: bir isim (tamlanan) ve ona yöneltilen bir belirleyici (tamlayan). Bu tamlamada, tamlayan kelimesi genellikle "-i" haliyle bulunur.
Örneğin:
- Kadın'ın elbisesi çok güzeldi.
Bu cümlede "kadın" tamlayandır ve bu kelime, belirtili bir şekilde belirlenmiştir.
Bir diğer örnek:
- Araba'nın rengi çok güzel.
Burada "araba" kelimesi belirtilen bir nesneyi tanımlamakta ve bu nesne hakkında daha fazla bilgi verilmektedir.
Belirtili tamlama, dilde sıklıkla karşılaşılan ve oldukça kullanışlı bir yapıdır. Bu yapının belirgin özelliklerinden biri, belirli bir varlık hakkında daha fazla bilgi vermesidir.
2. Belirtisiz Tamlama
Belirtisiz tamlama, belirtili tamlamanın tam tersidir. Bu tür tamlamada, belirli bir varlık değil, genellikle genel bir kavram ya da belirsiz bir nesne kastedilir. Belirtisiz tamlamada, belirli bir referansa sahip olmayan nesneler ya da kişiler hakkında konuşulurken bu tür tamlama kullanılır. Belirtisiz tamlamada, tamlayan kelime genellikle "-sız" haliyle kullanılır.
Örneğin:
- Evin kapısı açık kalmış.
Bu örnekte "ev" kelimesi belirli bir ev değil, genel bir kavram olarak kullanılmıştır.
Bir başka örnek:
- Kitaplar masada.
Burada da "kitap" kelimesi belirli bir kitap değil, herhangi bir kitap anlamında kullanılmıştır.
3. İyelik Tamlaması
İyelik tamlaması, bir nesnenin veya varlığın kime ait olduğunu belirten bir tamlama türüdür. Bu türde, bir isim (tamlanan) ve ona sahip olan kişiyi belirten bir ek (tamlayan) kullanılır. İyelik tamlamasında, tamlayan genellikle bir iyelik eki alır. Bu ekler "-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri" gibi eklerdir.
Örneğin:
- Benim arabam çok eski.
Burada "benim" kelimesi, araba nesnesinin sahibini belirtmektedir.
Bir diğer örnek:
- Ona ait olan elbiseyi aldım.
Bu örnekte "ona" kelimesi, elbise nesnesinin sahibini gösteren bir iyelik ekidir.
İyelik tamlaması, dilde sahiplik ya da aitlik ilişkisini ifade etmek için sıkça kullanılır ve aynı zamanda cümledeki diğer öğelerle de güçlü bir bağ kurar.
4. Takısız Tamlama
Takısız tamlama, isimlerin bir araya geldiği ancak herhangi bir ek kullanılmadan oluşturulan tamlamalardır. Bu türde, tamlanan ve tamlayan arasında doğrudan bir ilişki kurulmuş olur. Takısız tamlamada, kelimeler arasındaki anlam ilişkisinin bağlama göre belirlenmesi gerekir.
Örneğin:
- Köy okulu çok güzeldi.
Bu örnekte "köy" ve "okul" kelimeleri arasında belirgin bir ilişki vardır ancak arada herhangi bir ek kullanılmamıştır.
Bir başka örnek:
- Okul bahçesi genişti.
Buradaki "okul" ve "bahçe" kelimeleri de takısız bir şekilde bir arada kullanılmıştır.
Takısız tamlama, özellikle yer isimlerinde veya benzer kavramları tanımlamak için yaygın olarak kullanılmaktadır.
5. Tamlayanlı Tamlama
Tamlayanlı tamlama, daha karmaşık bir yapıya sahip olan bir tamlama türüdür. Bu türde, tamlanan kelimeye bir veya birden fazla kelime ile açıklama getirilir. Burada, tamlanan kelime daha geniş bir anlam kazanır ve ona bağlı diğer kelimelerle detaylandırılır.
Örneğin:
- Uzun süredir beklediğimiz filmin gösterimi sonunda başladı.
Bu cümlede "film" kelimesine eklenen "uzun süredir beklediğimiz" ifadesi, filmi daha spesifik bir şekilde tanımlamaktadır.
Bir başka örnek:
- Öğrencilerin büyük kısmı yaz tatilinde memleketine gitmek istiyor.
Burada, "öğrenciler" kelimesi, onlara dair daha fazla bilgi vererek tamlananı açıklamak amacıyla kullanılmıştır.
Tamlayanlı tamlama, dildeki açıklayıcı özelliği artırmak için önemli bir yapıdır ve pek çok durumda daha net ve ayrıntılı anlamlar oluşturulmasına olanak tanır.
6. Sıfat Tamlaması
Sıfat tamlaması, sıfatların ve isimlerin bir araya geldiği bir tamlama türüdür. Sıfat, ismi nitelendirir ve ismin niteliği hakkında daha fazla bilgi verir. Sıfat tamlamasında, sıfat her zaman tamlanan isme bağlı olarak kullanılır.
Örneğin:
- Büyük ev çok pahalıydı.
Burada "büyük" sıfatı, ev ismini nitelendirerek onun büyüklüğü hakkında bilgi verir.
Bir başka örnek:
- Kırmızı elbise çok güzel duruyordu.
Bu örnekte de "kırmızı" sıfatı, "elbise" ismini nitelendirerek onun rengini belirtmektedir.
Sıfat tamlaması, dildeki özellikleri daha belirgin hale getiren ve anlatımı güçlendiren bir yapıdır.
Sonuç
Türkçede tamlamalar, anlamı kuvvetlendiren, netleştiren ve dilin zenginliğini artıran yapılar olarak önemli bir yere sahiptir. İyelik tamlaması, belirtili tamlama, belirtisiz tamlama, takısız tamlama, tamlayanlı tamlama ve sıfat tamlaması, dilin temel yapılarından bazılarıdır ve her biri, dilin anlamını daha belirgin ve açıklayıcı hale getirir. Tamlama türlerini öğrenmek, dilin yapısını ve kullanımını daha iyi kavramak açısından oldukça faydalıdır.