Şüphesiz şu an iğnelemeye başlayacağımız bu mecra 21. Yüzyıl dünyasının dev finansal ağı ve “eğer olmazsa olmaz”ı üzere görünüyor… Şahsi kanaatim ; keşke hala takas yapıyor olsaydık! bu biçimde birbirimiz ile daha fazla irtibat kurar, birbirimizden korkmaz ve senede 15 gün tatil için 350 gün çalışmazdık. Bu bahis o kadar derin ve çetrefilli ki, abartmıyorum, bu “tüketim çılgınlığı”nın önüne geçebilirsek öbür sıkıntıların büyük birden fazla bizatihi ortadan kalkacaktır…
Aslında her şey “her arz kendi talebini doğurur” niyeti ile başladı, daha sonra reklamlar ve AVM’ler birbirini kovaladı. Birinci bakışta günahsız hatta faydalı görünen bu dev yapılar ve reklam dalı, biraz irdelediğimizde, bizi nasıl baltaladığını kendisi gösteriyor. Son periyodun popülerleşmekte olan psikoloji akımlarından rasyonel yaklaşımın sıraladığı irrasyonel kanılar, yani bizi ruhsal soruna sürükleyen bilişsel yapılardan ikisi çok kolaycılık ve çok talep karlıktır! Çok talep karlığı ise o daima “yarının büyükleri” dediğimiz çocuklarda daha mı epeyce görüyoruz güya? Yada siz?! Niçin daima daha âlâ (!) bir telefon almak zorundasınız? Moda neden her sene değişir? Bilhassa erkek modası? Yakın tanıyanlar bilir beni, mana veremem, tek farkı üstündeki çizgiler ve benekler olan bir grup elbiseyi niçin almam gerekir ki? Reklamlar yolu ile bütün bunlara ikna olduktan daha sonra sıra kolay ulaşmaya gelir ki bunun vesilesi ise mantar üzere türeyen AVM’lerdir… Yalnız bu noktaya ulaştığımızda o denli bir kısır döngü içine gireriz ki; akıllara ziyan! Bütün bunlara sahip olmak için daha fazlaca çalışırız, çalışırız amma o denli lalettayin bir iş de bizi kurtarmaz; yaptığımız iş de havalı olmalı, değil mi? Defaatle şahit olmuşumdur; yarısı kadar maaş verildiği biçimde, yalnızca “cam bina”da yahut AVM de çalışmak için iş değiştirenlere. Sonuç; size daha fazla mal satmaya çalışan beşerler için daha fazla çalışıyoruz ve sırf kendimizi tüketiyoruz… Evet fark ettim bahsimizin dışına çıktım, affedersiniz… Çok talep karlık dedik; pekala, neden talep ediyoruz bütün bunları, niçin muhtaçlık duyuyoruz? İşte burada da karşımıza Abraham Maslow’un muhtaçlıklar hiyerarşisi tablosu çıkıyor. Bunu da kabaca şöyleki sıralayabiliriz;
1. Fizyolojik ihtiyaçlar (nefes, besin, su, cinsellik, uyku, istikrar, boşaltım)
2. Güvenlik ihtiyacı (vücut, iş, kaynak, etik, aile, sıhhat, mülkiyet güvenliği)
3. İlişkin olma, sevgi, sevecenlik ihtiyacı (arkadaşlık, aile, cinsel yakınlık)
4. Saygınlık ihtiyacı (kendine hürmet, inanç, muvaffakiyet, başkalarının hürmeti, diğerlerine saygı)
5. Kendini gerçekleştirme gereksinimi
Maslow; bu sıralamanın insanın kademe kademe gereksinimlerini belirttiğini, istisnalar olmakla birlikte bir kademe geçilmeden başkasına ulaşılamayacağını söz eder. Haklılık hissesi da vardır; besin bulamayan yahut teneffüs sorunu yaşayan bir insanın bir ahbap kümesi yahut tertipli bir toplumsal hayat talebi ikinci plana düşer doğal olarak…
Listeyi göz önüne aldığımızda; Yayınlanan reklamların çabucak hepsinde bu tablodan kesimler bulabilirsiniz. Reklamlarda tema olarak kullanılan bu temel muhtaçlıklar, bizlere; “bunlara sahip şayet olmazsanız bu gereksinimlerinizi karşılayamazsınız” veyahut “bunu aldığınız takdirde tercih niçini olursunuz” iletisini vermektedir. Parfüm kullanan hanımın veya modaya uygun giyinmiş erkeğin karşı cinsi tarafınca beğeniliyor olması, hatta ve hatta kimi vakit bu bildirilerin çocuklarımızın dahi ömründe yeri olan dondurma ve besin reklamlarına yerleştirilmiş olması durumun vahametini arttırmaktadır. bir daha aşikâr bir eseri kullananların yakın insani(!) alakalar ortasında olduğunu gösteren reklam örnekleri de pek fazladır… Freudian ekol baz alınarak bilhassa çocuk ve gençlerdeki saldırganlık ve “özgürlük” örtüsü altına gizlenmiş asilik yapısını besleyen reklamlarda mevcuttur. Eseri tüketen gencin daha hazır yanıt yahut daha tanınan yahut kahramanca işler başaran ve bilhassa ebeveyn sevgisini kazanan bir rol sergiliyor olması gençlerimizi ve çocuklarımızı etkilemektedir.
Peki; bunları konuştuk, haklılık hissesi da var, ruh sıhhatimize olumsuz tesiri nasıl oluyor? Bu durumların en temeldeki gdolayısü hayat tatmini ve özgüvenimizde oluşturduğu tahribattır. Bir kümeye dahil olmanın / olabilmenin veyahut okul ortasında tanınan olmanın yolu şahsi meziyetlerimizden fazla giydiğimiz marka, kullandığımız elektronik aletler ve “takıldığımız” yerler olmaya başlamışken, beşerler kendilerini tükettikleri eşyalardan ibaret hale getiriyorken; bireyin biricikliği ortadan kalkıyor! Herkeste var ve herkes gidiyor diye yapılan faaliyetler, tüketilen eserler bizi biz olmaktan çıkartıp “herkes” haline getiriyor. “Herkes” olabilecek maddi durumu olanlar kendi biricikliğini yaşayamamanın eksikliğini yaşarken ; bu husus merkezli toplumun ortasında kalmış beşerler ise tüketemeyişlerini bir eksiklik kabul ederek özgüven eksikliğinin / ruhi çöküntünün içine düşüyorlar. Bu kadar ile kalmıyor; “Herkes”ler; “herkes” kalabilmek yani tüketebilmek için daha epeyce çalışmanın sıkıntısına düşüyor, daha epeyce kazanmanın sıkıntısına, pekala ne oluyor? Kendi biricikliklerini yaşayamadıkları üzere bugünlerini de yaşayamıyorlar, bu da onları gereksinimler pramidinin en doruğuna yani kendini gerçekleştirmeye yani kendini yaşamaya, biricikliğine biraz daha uzaklaştırıyor. Hayat tatmini esasen olmayan bu herkesler bir de dönüp artlarına bakıyorlar ki; ömür tarlasının yarısı yürünmüş ve bir avuç ekin dahi ekilememiş, işte bu mevt anksiyetesini doğuruyor ve ruhsal sorunlar dökülmeye başlıyor… Elde var tükenmişlik ve elde yok; SEN!
Peki ya “herkes” olamayanlar?.. Bu soru sorulunca İbrahim Tatlıses’in o meşhur meyhane sahnesi canlanıyor gözümde :
“-hepsinin flütü varmış ha… hepsinin flütü varmış! niye benim oğlumun flütü yok ulen! niçin!! Söylesenize kaç para ulen bi flüt! Kaç para ulen! +Oğlum, kendine gel , senin üzere adama yakışıyor mu? -Adam mı? Oğluna flüt alamayan adam mı olur Faik baba!”
Şimdi de sahne farklı malzeme farklı ancak ortam tıpkı “hepsinin tableti var baba/abi/anne” , “hepsi falanca markayı giyiyor” pekala sonuç? İmkan yoksa alamamak. Yahut aileyi zora sokarak almak, pekala neden ? Zira kendi değerimizi ve biricikliğimizi unuttuk! Alınamaması halinde çocuk kümeye dahil olamaz , özgüven sorunu yaşar, ebeveynin durumu ise tam bir tükenmişlik ve çaresizlik halidir.
Diğer taraftan “herkes” olabilenlerin çocukları ve kimi vakit de kendileri “aşırı kolaycılık” kurbanı olurlar. Vakit daha sonra bu irrasyonel inanış ömrün tamamına sirayet eder, gerçek hayat ile karşılaştıklarında bilhassa de duygusal ve insani bağlantılarda; karşısındakini birey olarak değil unsur olarak bakılırsan kişi, ona beklediği üzere kolay ulaşamaması halinde çöküşe girer, varlıklarını ve muvaffakiyetlerini sorgulamaya yönelebilirler.
Bu birinci bakışta görünenler , birde insani durumumuz var… Beşerler artık birbirleri ile muhatap olmak yerine tükettikleri ile muhatap olduklarından birbirlerini daha az tanır daha epeyce korkar oldular. Öteki taraftan konuşmamak , irtibat kurmamak şiddeti birlikteinde getiriyor. Çocuklar ve gençler içinde akran zorbalığı, aile içi şiddet ve iş yerlerinde mobing, ortasında yaşadığımız durumun doğal sonucu. He tabi birde beşerler irtibat kurmadıkları için daha rahat “herkes” olabiliyor. Şayet konuşulsa, diyalog kurulsa bireyler birbirleri içindeki farklılıkları fark edecek yani biricik ve özel olduklarını bakılırsabilecekler! Günümüzde diyalog dahi tüketim üzerine konseyi; “ falanca telefonun kamerası süper” “bi otomobil yapmışlar 7 ileri vites “ vesaire , cervantes’in don kişot’undan bahsetmiyor çocuklar; yahut gençler Namık Kemal’in sergüzeşt-i ali bey’ini konuşmuyor. Bunları konuşmamaları, toplum olarak üretkenliğimizi köreltip daha fazla tüketime boğarken, bireyin üretmek ve başarmak sonucunda elde ettiği haz, itimat ve muvaffakiyet hissinin yerine tüketim kararı elde edilen o yapay hazzı koyuyor, yeni kuşakların bu sentetik hisler ile uyumasına niçiniyet veriyor.
Sıkılmayacağınızı bilsem sayfalarca muharrir, saatlerce konuşabilirim bu cerahatli mevzuyu, lakin son diyeceğim şu; AVM koridorlarını, süslü vitrinleri ve billboardları unutun gitsin, SEN; ortasında bir yerdesin!
Aslında her şey “her arz kendi talebini doğurur” niyeti ile başladı, daha sonra reklamlar ve AVM’ler birbirini kovaladı. Birinci bakışta günahsız hatta faydalı görünen bu dev yapılar ve reklam dalı, biraz irdelediğimizde, bizi nasıl baltaladığını kendisi gösteriyor. Son periyodun popülerleşmekte olan psikoloji akımlarından rasyonel yaklaşımın sıraladığı irrasyonel kanılar, yani bizi ruhsal soruna sürükleyen bilişsel yapılardan ikisi çok kolaycılık ve çok talep karlıktır! Çok talep karlığı ise o daima “yarının büyükleri” dediğimiz çocuklarda daha mı epeyce görüyoruz güya? Yada siz?! Niçin daima daha âlâ (!) bir telefon almak zorundasınız? Moda neden her sene değişir? Bilhassa erkek modası? Yakın tanıyanlar bilir beni, mana veremem, tek farkı üstündeki çizgiler ve benekler olan bir grup elbiseyi niçin almam gerekir ki? Reklamlar yolu ile bütün bunlara ikna olduktan daha sonra sıra kolay ulaşmaya gelir ki bunun vesilesi ise mantar üzere türeyen AVM’lerdir… Yalnız bu noktaya ulaştığımızda o denli bir kısır döngü içine gireriz ki; akıllara ziyan! Bütün bunlara sahip olmak için daha fazlaca çalışırız, çalışırız amma o denli lalettayin bir iş de bizi kurtarmaz; yaptığımız iş de havalı olmalı, değil mi? Defaatle şahit olmuşumdur; yarısı kadar maaş verildiği biçimde, yalnızca “cam bina”da yahut AVM de çalışmak için iş değiştirenlere. Sonuç; size daha fazla mal satmaya çalışan beşerler için daha fazla çalışıyoruz ve sırf kendimizi tüketiyoruz… Evet fark ettim bahsimizin dışına çıktım, affedersiniz… Çok talep karlık dedik; pekala, neden talep ediyoruz bütün bunları, niçin muhtaçlık duyuyoruz? İşte burada da karşımıza Abraham Maslow’un muhtaçlıklar hiyerarşisi tablosu çıkıyor. Bunu da kabaca şöyleki sıralayabiliriz;
1. Fizyolojik ihtiyaçlar (nefes, besin, su, cinsellik, uyku, istikrar, boşaltım)
2. Güvenlik ihtiyacı (vücut, iş, kaynak, etik, aile, sıhhat, mülkiyet güvenliği)
3. İlişkin olma, sevgi, sevecenlik ihtiyacı (arkadaşlık, aile, cinsel yakınlık)
4. Saygınlık ihtiyacı (kendine hürmet, inanç, muvaffakiyet, başkalarının hürmeti, diğerlerine saygı)
5. Kendini gerçekleştirme gereksinimi
Maslow; bu sıralamanın insanın kademe kademe gereksinimlerini belirttiğini, istisnalar olmakla birlikte bir kademe geçilmeden başkasına ulaşılamayacağını söz eder. Haklılık hissesi da vardır; besin bulamayan yahut teneffüs sorunu yaşayan bir insanın bir ahbap kümesi yahut tertipli bir toplumsal hayat talebi ikinci plana düşer doğal olarak…
Listeyi göz önüne aldığımızda; Yayınlanan reklamların çabucak hepsinde bu tablodan kesimler bulabilirsiniz. Reklamlarda tema olarak kullanılan bu temel muhtaçlıklar, bizlere; “bunlara sahip şayet olmazsanız bu gereksinimlerinizi karşılayamazsınız” veyahut “bunu aldığınız takdirde tercih niçini olursunuz” iletisini vermektedir. Parfüm kullanan hanımın veya modaya uygun giyinmiş erkeğin karşı cinsi tarafınca beğeniliyor olması, hatta ve hatta kimi vakit bu bildirilerin çocuklarımızın dahi ömründe yeri olan dondurma ve besin reklamlarına yerleştirilmiş olması durumun vahametini arttırmaktadır. bir daha aşikâr bir eseri kullananların yakın insani(!) alakalar ortasında olduğunu gösteren reklam örnekleri de pek fazladır… Freudian ekol baz alınarak bilhassa çocuk ve gençlerdeki saldırganlık ve “özgürlük” örtüsü altına gizlenmiş asilik yapısını besleyen reklamlarda mevcuttur. Eseri tüketen gencin daha hazır yanıt yahut daha tanınan yahut kahramanca işler başaran ve bilhassa ebeveyn sevgisini kazanan bir rol sergiliyor olması gençlerimizi ve çocuklarımızı etkilemektedir.
Peki; bunları konuştuk, haklılık hissesi da var, ruh sıhhatimize olumsuz tesiri nasıl oluyor? Bu durumların en temeldeki gdolayısü hayat tatmini ve özgüvenimizde oluşturduğu tahribattır. Bir kümeye dahil olmanın / olabilmenin veyahut okul ortasında tanınan olmanın yolu şahsi meziyetlerimizden fazla giydiğimiz marka, kullandığımız elektronik aletler ve “takıldığımız” yerler olmaya başlamışken, beşerler kendilerini tükettikleri eşyalardan ibaret hale getiriyorken; bireyin biricikliği ortadan kalkıyor! Herkeste var ve herkes gidiyor diye yapılan faaliyetler, tüketilen eserler bizi biz olmaktan çıkartıp “herkes” haline getiriyor. “Herkes” olabilecek maddi durumu olanlar kendi biricikliğini yaşayamamanın eksikliğini yaşarken ; bu husus merkezli toplumun ortasında kalmış beşerler ise tüketemeyişlerini bir eksiklik kabul ederek özgüven eksikliğinin / ruhi çöküntünün içine düşüyorlar. Bu kadar ile kalmıyor; “Herkes”ler; “herkes” kalabilmek yani tüketebilmek için daha epeyce çalışmanın sıkıntısına düşüyor, daha epeyce kazanmanın sıkıntısına, pekala ne oluyor? Kendi biricikliklerini yaşayamadıkları üzere bugünlerini de yaşayamıyorlar, bu da onları gereksinimler pramidinin en doruğuna yani kendini gerçekleştirmeye yani kendini yaşamaya, biricikliğine biraz daha uzaklaştırıyor. Hayat tatmini esasen olmayan bu herkesler bir de dönüp artlarına bakıyorlar ki; ömür tarlasının yarısı yürünmüş ve bir avuç ekin dahi ekilememiş, işte bu mevt anksiyetesini doğuruyor ve ruhsal sorunlar dökülmeye başlıyor… Elde var tükenmişlik ve elde yok; SEN!
Peki ya “herkes” olamayanlar?.. Bu soru sorulunca İbrahim Tatlıses’in o meşhur meyhane sahnesi canlanıyor gözümde :
“-hepsinin flütü varmış ha… hepsinin flütü varmış! niye benim oğlumun flütü yok ulen! niçin!! Söylesenize kaç para ulen bi flüt! Kaç para ulen! +Oğlum, kendine gel , senin üzere adama yakışıyor mu? -Adam mı? Oğluna flüt alamayan adam mı olur Faik baba!”
Şimdi de sahne farklı malzeme farklı ancak ortam tıpkı “hepsinin tableti var baba/abi/anne” , “hepsi falanca markayı giyiyor” pekala sonuç? İmkan yoksa alamamak. Yahut aileyi zora sokarak almak, pekala neden ? Zira kendi değerimizi ve biricikliğimizi unuttuk! Alınamaması halinde çocuk kümeye dahil olamaz , özgüven sorunu yaşar, ebeveynin durumu ise tam bir tükenmişlik ve çaresizlik halidir.
Diğer taraftan “herkes” olabilenlerin çocukları ve kimi vakit de kendileri “aşırı kolaycılık” kurbanı olurlar. Vakit daha sonra bu irrasyonel inanış ömrün tamamına sirayet eder, gerçek hayat ile karşılaştıklarında bilhassa de duygusal ve insani bağlantılarda; karşısındakini birey olarak değil unsur olarak bakılırsan kişi, ona beklediği üzere kolay ulaşamaması halinde çöküşe girer, varlıklarını ve muvaffakiyetlerini sorgulamaya yönelebilirler.
Bu birinci bakışta görünenler , birde insani durumumuz var… Beşerler artık birbirleri ile muhatap olmak yerine tükettikleri ile muhatap olduklarından birbirlerini daha az tanır daha epeyce korkar oldular. Öteki taraftan konuşmamak , irtibat kurmamak şiddeti birlikteinde getiriyor. Çocuklar ve gençler içinde akran zorbalığı, aile içi şiddet ve iş yerlerinde mobing, ortasında yaşadığımız durumun doğal sonucu. He tabi birde beşerler irtibat kurmadıkları için daha rahat “herkes” olabiliyor. Şayet konuşulsa, diyalog kurulsa bireyler birbirleri içindeki farklılıkları fark edecek yani biricik ve özel olduklarını bakılırsabilecekler! Günümüzde diyalog dahi tüketim üzerine konseyi; “ falanca telefonun kamerası süper” “bi otomobil yapmışlar 7 ileri vites “ vesaire , cervantes’in don kişot’undan bahsetmiyor çocuklar; yahut gençler Namık Kemal’in sergüzeşt-i ali bey’ini konuşmuyor. Bunları konuşmamaları, toplum olarak üretkenliğimizi köreltip daha fazla tüketime boğarken, bireyin üretmek ve başarmak sonucunda elde ettiği haz, itimat ve muvaffakiyet hissinin yerine tüketim kararı elde edilen o yapay hazzı koyuyor, yeni kuşakların bu sentetik hisler ile uyumasına niçiniyet veriyor.
Sıkılmayacağınızı bilsem sayfalarca muharrir, saatlerce konuşabilirim bu cerahatli mevzuyu, lakin son diyeceğim şu; AVM koridorlarını, süslü vitrinleri ve billboardları unutun gitsin, SEN; ortasında bir yerdesin!