Travma, ekseriyetle, onları yaşayan bireyler için ruhsal olarak yıpratıcı olan baş edilmesi sıkıntı olaylar olarak düşünülür. (Briere ve Scott, 2006; Straussner ve Calnan, 2014). Travma daha sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) ve akut gerilim bozukluğu için travmatik olayı oluşturan sebepleri şöyle belirlemiştir: gerçek yahut mevt tehdidi, önemli faydalanma yahut direkt tecrübe yoluyla cinsel ihlale maruz kalma ya da buna şahit olma, yakın bir arkadaşın yahut aile üyesinin bu biçimde bir olay yaşadığını öğrenme yahut travmatik olaylarla ilgili rahatsız edici detaylara yeniden tekrar maruz kalma (işle ilgili olmadıkça elektronik medya, televizyon, sinemalar yahut fotoğraflar aracılığıyla değil). DSM-5 (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013), Bireylerin travmatik stresörlere reaksiyonları değişir; kimilerinde bu tecrübe şiddetli travma tepkileri ve TSSB geliştirirken, başkaları birebir olaya maruz kaldıklarında hayli az reaksiyon verirler. Bireyin travma öncesi özellikleri ve tecrübeleri, travmatik olayın tabiatı ve şiddeti, ferdî algılar ve travma daha sonrası tecrübeler üzere çeşitli faktörler etkileşim halindedir ve travma reaksiyonunun gelişmesine katkıda bulunur (Straussner ve Calnan, 2014). Aslında, birçok birey ömürleri boyunca travmatik bir stresör yaşar (%56) ve epeyce azı (%8) TSSB geliştirir (Kessler ve ark., 1995). Travmatik stresörler yaşayan bireyler, kronik ve patolojik ya da gecikmiş reaksiyonlar yaşayabilirler. Bunun dışında potansiyel olarak travmatik bir olaya maruz kaldıktan daha sonra bu bireyler dayanıklılık sergileyebilir ve hayatlarını sağlıklı bir biçimde sürdürebilirler (Bonanno, 2004). Bireyler bir ay ortasında düzelen akut gerilim bozukluğu yaşayabilir, daha şiddetli TSSB geliştirebilir yahut depresyon, anksiyete, disosiyasyon ve unsur kullanması üzere öbür bozukluklar ve semptomlar geliştirebilirler (Kolk, 2005; Wiechelt, 2014; Wiechelt ve Gryczynski, 2012). Çocukluk çağında yaşanılan travmaların ise husus bozuklukları (Zhang ve ark., 2020) ile kumar (Horak ve ark., 2020), internet kullanım bozukluğu (Grajewski ve Dragan, 2020; Kircaburun ve ark., 2019) üzere davranışsal bağımlılıklarla alakası olduğunu söylemek mümkündür (Dalbudak ve ark., 2014; Cihan ve ark., 2019).
BAĞIMLILIK
TDK bağımlılığı bağlı olma durumu olarak açıklamıştır. Bağımlılık için bir diğer tarif da Who tarafınca “Bir husus yahut unsur çeşidinin kişi için önce bedelli olan davranışlarından öncelikli hale geldiği ruhsal, davranışsal ve bilişsel fenomen kümesi” olarak yapılmıştır (2018). Bağımlılık bir beyin hastalığı olarak değerlendirilmekte olup ortasında “tolerans, mahrumluk, başarısızlıkla sonlanan bırakma denemeleri, ziyan görmeye rağmen kullanmaya devam etme, kullanma isteği, vaktin büyük kısmını ayırma, denetim kaybı” üzere kavramları barındırmaktadır (Ögel, 2017), (Hollander, 2012). Dışarıdan bedene unsur almak bağımlılık için akla gelen en yaygın fikir olsa da kumar, seks ve internet üzere davranışsal bozukluklar ödül düzeneği sistemini etkileyerek bağımlılığa yol açan etkenler içinde yer almaktadır (Greenfiel, 1999), ( Ögel, 2017), (Griffiths, 2000).
KISIM 2
2.1. TRAVMANIN TESİR ETTİĞİ KISIMLAR
2.1.1. BİLİŞSEL TESİRLER
Çocuğun travmatik tecrübeleri nasıl anlamlandırdığını, çocuğun bilişsel gelişim etabındaki farkındalığına bakarak değerlendirmiştir. Piaget’nin benmerkezcilik anlayışının, çocuğun olayların niçinselliğini çeviri etmedeki en büyük etken olduğuna inanmaktadır. Bu niçinle, çocukların mağduriyetleri için kendilerini suçlamaları mümkündür ve üzücü olaylar, bu olayların yenidenlanmasından korkmalarına niye olabilir. Mağdur çocuklar, travmatik anılara ve fikirlere karşı savunma geliştirebilirler. Çocuklar ve ergenler, travmatik bir olay hakkında düşünmekten kaçınmak, olay üzerinde hâkimiyet yahut denetim kazanmak için çeşitli savunma fonksiyonlarını kullanabilirler. Bu durum da hafıza bozukluğu meydana gelmesine niye olabilir. Bu da entelektüel işleyişi yahut şimdiki vakitte performans gösterme yahut geleceği düşünme yeteneğini etkileyebilir (Mowbray,1988). Travmatize olmuş çocuklar dayanılmaz, müdahaleci kanılar yahut manzaralar yaşayabilirler. Çoklukla, kendilerine muhakkak bir olayı hatırlatan durumlardan, insanlardan yahut objelerden kaçınırken şuurlu olarak onları bastırmaya çalışırlar (Pynoos ve ARK., 1987; Terr, 1984). Olayı unutmak yahut anımsatıcılardan kaçınmak için çeşitli savunmaların kullanılması, çoklukla travmatize edici durumların temel tecrübesi olan ezici çaresizlik hislerine karşı korunmaya yardımcı olabilir (Van der Kolk, 1987). Travma geçirmiş erkek çocuklar özelinde öfkenin içselleştirilmesi ve saldırganlarla özdeşleşme savunmalarını kaydetmiş (Pynoos ve Eth, 1984); kızların ise ümitsizliği ve çaresizliği içselleştirdiğini ve mağdurlarla özdeşleştiğini gözlemlemiştir (Green, 1985; Terr; 1985; Wohl ve Kaufman, 1985).
2.1.2. DUYUŞAL TESİRLER
Birçok araştırmacı, çocukların travmadan daha sonra gerilime iki yoldan biriyle reaksiyon verdiği konusunda hemfikirdir: ya anksiyete ve hiperaktivite ile çok reaksiyon veren bir modda ya da hem toplumsal tıpkı vakitte duygusal olarak çok reaksiyon veren ve geri çekilen bir modda reaksiyon vermektedirler (Horowitz, 1976; van der Kolk, 1988; Zimrin, 1986). Örneğin, travma geçirmiş çocukların duygusal değişkenlik sergiledikleri gözlemlenmiştir (Nurcombe, 1986; Simonds ve Glenn, 1976); Bu çocukların, öfke ve sonluluk hislerini söz etme olasılıkları daha yüksektir (Pynoos ve Nader, 1988; Pynoos ve ark., 1987); ve “duyguları düzenleme yetileri azalmıştır” (van der Kolk, 1987). Misal biçimde, hislerini kısıtladıkları yahut hislerini tabir etme ve deneyimleme konusunda yetersizlik gösterdikleri (Doyle ve Bauer, 1988; Green, 1985; Holaday, Armsworth, Swank ve Vincent, 1992) gözlemlenmiştir.
2.1.2. DUYGUSAL YANSILAR
Çeşitli travma biçimleri yaşayan çocuklar üzerinde yapılan çalışmalardan hayli sayıda duygusal reaksiyon bildirilmiştir. Travmatize olmuş çocukların genel olarak yüksek bir kırılganlık duygusu ve çevresel tehdide karşı hassaslık gösterdikleri gözlemlenmiştir. Yani hem olayın hatırlatıcılarından tıpkı vakitte olayın ortaya giren fikirlerinden yahut imgelerinden olayları duygusal olarak bir daha deneyimleme eğilimindedirler (Rosenheck ve Nathan, 1985; van der Kolk, 1987b). Bu çocukların ve ergenlerin gerilime karşı daha düşük toleransa sahip olduklarını ve genel olarak daha bunalmış hissedebileceklerini bulmuşlardır (Holaday ve ark.,1992). Çocuğun travma sırasındaki gelişim seviyesi, duygusal yansıyı belirlemede kıymetli bir faktör üzere görünmektedir. Örneğin, iki yaşından evvel istismara uğrayan çocuklar altı yaşına kadar öfke ve hüzün göstermiş; istismar gerçekleştiğinde dört ila altı yaştaki çocuklar ise sonluluk, korku, zorlanma ve geri çekilme sergilemişlerdir (Erickson ve Egeland, 1987; Howes ve Espinosa, 1985). tıpkı vakitte, aşağıdaki kısımda tartışıldığı üzere, genel olarak travmaya verilen yansıların çeşitliliği, tetikleyici olaydan bağımsız olarak benzeridir. Kelam konusu çocuklarda depresif tepkiler, çok ağlama, acı ve anhedoni üzere yansılar tespit edilmiştir (Milgram ve ark., 1988).
2.1.3. CÜRÜM VE UTANÇ
Terr (1984) ve Zimrin (1986), inceledikleri çocukların, diğerlerinin yaşamadığı zorlukları yaşamalarından kaynaklı çok suçluluk ve utanç yaşadıklarını bulmuşlardır. Ayrıyeten, travmatize olmuş çocuklar bu durumlardaki davranışlarını sert bir biçimde kıymetlendirmiş, utanç ve kendini suçlama deneyimlemişlerdir (Holaday ve ark., 1992; Terr, 1984; Zimrin, 1986). Bu çocuklar badire, çaresizlik ve güçsüzlük hislerini deneyimlemişlerdir. travma geçirmiş çocukların çizimlerini tahlil ederken, çizimlerin “çaresizlik, güçsüzlük, parçalanma, depresyon, öfke ve korku hislerini yansıttığını” tabir etmişlerdir. Bu çocukların, toplumsal izolasyon belirtileri, inanç eksikliği ve kişilerarası temastan genel bir kaygıyla kaçındıkları gözlemlenmiştir. (Wohl ve Kaufman, 1985), Öteki araştırmacılar (Milgram ve ark., 1988; Pynoos ve ark.,, 1987; Zimrin, 1986), olayla ilgili korkutucu niyetlerin, anında tasa, rahatlayamama, çaresizlik, ümitsizlik ve kaygı hislerini ortaya çıkarabileceğini belirtmişlerdir. Holaday ve arkadaşları (1992), karar vermedeki pasifliğin, travmatize olmuş çocukların hayatlarını etkilemek için güçsüzlük hissinden kaynaklanabileceğini belirtmişlerdir.
2.1.3. BENLİK ALGILARI
Birfazlaca çalışma, travma geçirmiş çocuklar ve ergenler içinde benlik algılarında yahut kendine yönelik hislerde değişiklikler olduğunu belgelemiştir. Bunlar, düşük benlik hürmeti, zayıf benlik kavramı ve olumsuz vücut imajını içerir (Kinard, 1980; Oates ve ark., 1985; Tong ve ark., 1987). Çeşitli travma kümelerinde da özgüven eksikliği belgelenmiştir (Armsworth & Turboff, 1990; Holaday ve ark., 1992). Öteki araştırmalar, travmatize olmuş çocukların, kendilerini kıymetsiz hissettiklerini ve bahtlarını hak ettiklerine inandıklarını bulmuştur (Doyle ve Bauer, 1988; Terr, 1988; Zimrin, 1986). Travmatize olmuş çocukların çevresel tehdide karşı çok bir savunmasızlık ve hassaslık duygusu geliştirdikleri gözlemlenmiştir. Bu hisler fizikî hatırlatıcıların yanı sıra içselleştirilmiş fikir ve imajlardan kaynaklandığı belirtilmiştir. (Rosenheck ve Nathan, 1985; van der Kolk 1987). Bu çocuklarda, kayıtsızlık, geri çekilme ve düşük motivasyon hisleri da bildirilmiştir ve bunlar olayları denetim edememe algısına boyun eğmenin delili olabilir (Eth ve Pynoos, 1984; Mowbray, 1988). Dehşetler ve savunmasızlık hisleri, çocukların şahsi güvenliği ile sonlu değildir. Aile üyelerinin güvenliği konusunda çok dehşet ve telaş Pynoos ve arkadaşları tarafınca belgelenmiştir. (1987). Travma yaratan olayları izleyen birfazlaca davranışsal reaksiyon örüntüsü belgelenmiştir. Travmatize olmuş çocukların akranlarına (Burke ve ark.,, 1982; George & Main, 1979; Hoffman-Plotkin ve Twentyman, 1984), ebeveynlere, öğretmenlere ve otorite figürlerine karşı saldırganlık sergileme olasılıklarının daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. (Friedrich, 1987; Kinard, 1980); Bu çocuklar hayvanlara karşı şiddet eğilimli olabilirler (Friedrich ve ark.,1988; Friedrich ve Reams, 1987). Ayrıyeten, yaşıtlarına göre kendilerine daha fazla ziyan verme eğilimleri vardır (Green, 1983; Zimrin, 1986) ve çok ahenk kuvvetlikleri gösterebilirler (Farber ve Joseph, 1985). Kimyasal olarak bağımlı hale gelmeleri daha muhtemeldir (Cavaiola & Schiff, 1988); antisosyal yahut kabahat faaliyetlerinde bulunmaları mümkündür (Frederick, 1985; McCormack ve ark.,, 1986; Shore, Tatum ve ark., 1986); jenerasyonlar ortası istismar sergilemek (Gelardo & Sanford, 1987); ve fuhuş yapmak (James & Meyerding, 1977) ve kaçak davranışlarda bulunmak da bu davranışlardan bazılardır (Rimza & Berg, 1988).
2.1.4. FİZYOLOJİK-SOMATİK TESİRLER
Van der Kolk (1988), travmanın hem ruhu tıpkı vakitte vücudu etkilediğini ve birçok TSSB belirtisinin fizyolojik ve nörokimyasal değişikliklerden kaynaklandığını belirtmiştir. Van der Kolk’a (1987b) bakılırsa, travma geçirmiş beşerler travmatik olayın anıları, kaygıları, terörü yahut tesirleri ile baş etmek için “kendi zihinlerine girmekten” korkarlar ve bu niçinle, bir korunma aracı olarak bu travmaların bedensel belirtilerini yaşayabilirler. Bu da, beyindeki fizyolojik yahut nörokimyasal değişiklikler tarafınca tetiklenen epeyce sayıda bedensel çıktının yaşanmasına sebep olur (van der Kolk, 1984).
BAĞIMLILIK
TDK bağımlılığı bağlı olma durumu olarak açıklamıştır. Bağımlılık için bir diğer tarif da Who tarafınca “Bir husus yahut unsur çeşidinin kişi için önce bedelli olan davranışlarından öncelikli hale geldiği ruhsal, davranışsal ve bilişsel fenomen kümesi” olarak yapılmıştır (2018). Bağımlılık bir beyin hastalığı olarak değerlendirilmekte olup ortasında “tolerans, mahrumluk, başarısızlıkla sonlanan bırakma denemeleri, ziyan görmeye rağmen kullanmaya devam etme, kullanma isteği, vaktin büyük kısmını ayırma, denetim kaybı” üzere kavramları barındırmaktadır (Ögel, 2017), (Hollander, 2012). Dışarıdan bedene unsur almak bağımlılık için akla gelen en yaygın fikir olsa da kumar, seks ve internet üzere davranışsal bozukluklar ödül düzeneği sistemini etkileyerek bağımlılığa yol açan etkenler içinde yer almaktadır (Greenfiel, 1999), ( Ögel, 2017), (Griffiths, 2000).
KISIM 2
2.1. TRAVMANIN TESİR ETTİĞİ KISIMLAR
2.1.1. BİLİŞSEL TESİRLER
Çocuğun travmatik tecrübeleri nasıl anlamlandırdığını, çocuğun bilişsel gelişim etabındaki farkındalığına bakarak değerlendirmiştir. Piaget’nin benmerkezcilik anlayışının, çocuğun olayların niçinselliğini çeviri etmedeki en büyük etken olduğuna inanmaktadır. Bu niçinle, çocukların mağduriyetleri için kendilerini suçlamaları mümkündür ve üzücü olaylar, bu olayların yenidenlanmasından korkmalarına niye olabilir. Mağdur çocuklar, travmatik anılara ve fikirlere karşı savunma geliştirebilirler. Çocuklar ve ergenler, travmatik bir olay hakkında düşünmekten kaçınmak, olay üzerinde hâkimiyet yahut denetim kazanmak için çeşitli savunma fonksiyonlarını kullanabilirler. Bu durum da hafıza bozukluğu meydana gelmesine niye olabilir. Bu da entelektüel işleyişi yahut şimdiki vakitte performans gösterme yahut geleceği düşünme yeteneğini etkileyebilir (Mowbray,1988). Travmatize olmuş çocuklar dayanılmaz, müdahaleci kanılar yahut manzaralar yaşayabilirler. Çoklukla, kendilerine muhakkak bir olayı hatırlatan durumlardan, insanlardan yahut objelerden kaçınırken şuurlu olarak onları bastırmaya çalışırlar (Pynoos ve ARK., 1987; Terr, 1984). Olayı unutmak yahut anımsatıcılardan kaçınmak için çeşitli savunmaların kullanılması, çoklukla travmatize edici durumların temel tecrübesi olan ezici çaresizlik hislerine karşı korunmaya yardımcı olabilir (Van der Kolk, 1987). Travma geçirmiş erkek çocuklar özelinde öfkenin içselleştirilmesi ve saldırganlarla özdeşleşme savunmalarını kaydetmiş (Pynoos ve Eth, 1984); kızların ise ümitsizliği ve çaresizliği içselleştirdiğini ve mağdurlarla özdeşleştiğini gözlemlemiştir (Green, 1985; Terr; 1985; Wohl ve Kaufman, 1985).
2.1.2. DUYUŞAL TESİRLER
Birçok araştırmacı, çocukların travmadan daha sonra gerilime iki yoldan biriyle reaksiyon verdiği konusunda hemfikirdir: ya anksiyete ve hiperaktivite ile çok reaksiyon veren bir modda ya da hem toplumsal tıpkı vakitte duygusal olarak çok reaksiyon veren ve geri çekilen bir modda reaksiyon vermektedirler (Horowitz, 1976; van der Kolk, 1988; Zimrin, 1986). Örneğin, travma geçirmiş çocukların duygusal değişkenlik sergiledikleri gözlemlenmiştir (Nurcombe, 1986; Simonds ve Glenn, 1976); Bu çocukların, öfke ve sonluluk hislerini söz etme olasılıkları daha yüksektir (Pynoos ve Nader, 1988; Pynoos ve ark., 1987); ve “duyguları düzenleme yetileri azalmıştır” (van der Kolk, 1987). Misal biçimde, hislerini kısıtladıkları yahut hislerini tabir etme ve deneyimleme konusunda yetersizlik gösterdikleri (Doyle ve Bauer, 1988; Green, 1985; Holaday, Armsworth, Swank ve Vincent, 1992) gözlemlenmiştir.
2.1.2. DUYGUSAL YANSILAR
Çeşitli travma biçimleri yaşayan çocuklar üzerinde yapılan çalışmalardan hayli sayıda duygusal reaksiyon bildirilmiştir. Travmatize olmuş çocukların genel olarak yüksek bir kırılganlık duygusu ve çevresel tehdide karşı hassaslık gösterdikleri gözlemlenmiştir. Yani hem olayın hatırlatıcılarından tıpkı vakitte olayın ortaya giren fikirlerinden yahut imgelerinden olayları duygusal olarak bir daha deneyimleme eğilimindedirler (Rosenheck ve Nathan, 1985; van der Kolk, 1987b). Bu çocukların ve ergenlerin gerilime karşı daha düşük toleransa sahip olduklarını ve genel olarak daha bunalmış hissedebileceklerini bulmuşlardır (Holaday ve ark.,1992). Çocuğun travma sırasındaki gelişim seviyesi, duygusal yansıyı belirlemede kıymetli bir faktör üzere görünmektedir. Örneğin, iki yaşından evvel istismara uğrayan çocuklar altı yaşına kadar öfke ve hüzün göstermiş; istismar gerçekleştiğinde dört ila altı yaştaki çocuklar ise sonluluk, korku, zorlanma ve geri çekilme sergilemişlerdir (Erickson ve Egeland, 1987; Howes ve Espinosa, 1985). tıpkı vakitte, aşağıdaki kısımda tartışıldığı üzere, genel olarak travmaya verilen yansıların çeşitliliği, tetikleyici olaydan bağımsız olarak benzeridir. Kelam konusu çocuklarda depresif tepkiler, çok ağlama, acı ve anhedoni üzere yansılar tespit edilmiştir (Milgram ve ark., 1988).
2.1.3. CÜRÜM VE UTANÇ
Terr (1984) ve Zimrin (1986), inceledikleri çocukların, diğerlerinin yaşamadığı zorlukları yaşamalarından kaynaklı çok suçluluk ve utanç yaşadıklarını bulmuşlardır. Ayrıyeten, travmatize olmuş çocuklar bu durumlardaki davranışlarını sert bir biçimde kıymetlendirmiş, utanç ve kendini suçlama deneyimlemişlerdir (Holaday ve ark., 1992; Terr, 1984; Zimrin, 1986). Bu çocuklar badire, çaresizlik ve güçsüzlük hislerini deneyimlemişlerdir. travma geçirmiş çocukların çizimlerini tahlil ederken, çizimlerin “çaresizlik, güçsüzlük, parçalanma, depresyon, öfke ve korku hislerini yansıttığını” tabir etmişlerdir. Bu çocukların, toplumsal izolasyon belirtileri, inanç eksikliği ve kişilerarası temastan genel bir kaygıyla kaçındıkları gözlemlenmiştir. (Wohl ve Kaufman, 1985), Öteki araştırmacılar (Milgram ve ark., 1988; Pynoos ve ark.,, 1987; Zimrin, 1986), olayla ilgili korkutucu niyetlerin, anında tasa, rahatlayamama, çaresizlik, ümitsizlik ve kaygı hislerini ortaya çıkarabileceğini belirtmişlerdir. Holaday ve arkadaşları (1992), karar vermedeki pasifliğin, travmatize olmuş çocukların hayatlarını etkilemek için güçsüzlük hissinden kaynaklanabileceğini belirtmişlerdir.
2.1.3. BENLİK ALGILARI
Birfazlaca çalışma, travma geçirmiş çocuklar ve ergenler içinde benlik algılarında yahut kendine yönelik hislerde değişiklikler olduğunu belgelemiştir. Bunlar, düşük benlik hürmeti, zayıf benlik kavramı ve olumsuz vücut imajını içerir (Kinard, 1980; Oates ve ark., 1985; Tong ve ark., 1987). Çeşitli travma kümelerinde da özgüven eksikliği belgelenmiştir (Armsworth & Turboff, 1990; Holaday ve ark., 1992). Öteki araştırmalar, travmatize olmuş çocukların, kendilerini kıymetsiz hissettiklerini ve bahtlarını hak ettiklerine inandıklarını bulmuştur (Doyle ve Bauer, 1988; Terr, 1988; Zimrin, 1986). Travmatize olmuş çocukların çevresel tehdide karşı çok bir savunmasızlık ve hassaslık duygusu geliştirdikleri gözlemlenmiştir. Bu hisler fizikî hatırlatıcıların yanı sıra içselleştirilmiş fikir ve imajlardan kaynaklandığı belirtilmiştir. (Rosenheck ve Nathan, 1985; van der Kolk 1987). Bu çocuklarda, kayıtsızlık, geri çekilme ve düşük motivasyon hisleri da bildirilmiştir ve bunlar olayları denetim edememe algısına boyun eğmenin delili olabilir (Eth ve Pynoos, 1984; Mowbray, 1988). Dehşetler ve savunmasızlık hisleri, çocukların şahsi güvenliği ile sonlu değildir. Aile üyelerinin güvenliği konusunda çok dehşet ve telaş Pynoos ve arkadaşları tarafınca belgelenmiştir. (1987). Travma yaratan olayları izleyen birfazlaca davranışsal reaksiyon örüntüsü belgelenmiştir. Travmatize olmuş çocukların akranlarına (Burke ve ark.,, 1982; George & Main, 1979; Hoffman-Plotkin ve Twentyman, 1984), ebeveynlere, öğretmenlere ve otorite figürlerine karşı saldırganlık sergileme olasılıklarının daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. (Friedrich, 1987; Kinard, 1980); Bu çocuklar hayvanlara karşı şiddet eğilimli olabilirler (Friedrich ve ark.,1988; Friedrich ve Reams, 1987). Ayrıyeten, yaşıtlarına göre kendilerine daha fazla ziyan verme eğilimleri vardır (Green, 1983; Zimrin, 1986) ve çok ahenk kuvvetlikleri gösterebilirler (Farber ve Joseph, 1985). Kimyasal olarak bağımlı hale gelmeleri daha muhtemeldir (Cavaiola & Schiff, 1988); antisosyal yahut kabahat faaliyetlerinde bulunmaları mümkündür (Frederick, 1985; McCormack ve ark.,, 1986; Shore, Tatum ve ark., 1986); jenerasyonlar ortası istismar sergilemek (Gelardo & Sanford, 1987); ve fuhuş yapmak (James & Meyerding, 1977) ve kaçak davranışlarda bulunmak da bu davranışlardan bazılardır (Rimza & Berg, 1988).
2.1.4. FİZYOLOJİK-SOMATİK TESİRLER
Van der Kolk (1988), travmanın hem ruhu tıpkı vakitte vücudu etkilediğini ve birçok TSSB belirtisinin fizyolojik ve nörokimyasal değişikliklerden kaynaklandığını belirtmiştir. Van der Kolk’a (1987b) bakılırsa, travma geçirmiş beşerler travmatik olayın anıları, kaygıları, terörü yahut tesirleri ile baş etmek için “kendi zihinlerine girmekten” korkarlar ve bu niçinle, bir korunma aracı olarak bu travmaların bedensel belirtilerini yaşayabilirler. Bu da, beyindeki fizyolojik yahut nörokimyasal değişiklikler tarafınca tetiklenen epeyce sayıda bedensel çıktının yaşanmasına sebep olur (van der Kolk, 1984).