Hazırlamış olduğum bu derlemede “sevgi” konusunu incelemek için, farklı kuramlara değindim. Derlemenin girişi Freud ve Maslow’ un sevgi kuramlarıyla başlayıp gitgide anne-çocuk içindeki sevgiye gerçek yol alacaktır. Bu derlemedeki hedefim anne-çocuk içindeki sevgi bağının çocuğun kişilik gelişmenindeki rolünü göstermeye çalışmaktır.
Freud’un sevgi kavramı aşk, cinsel doyum, temas ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
“Hayatta kalabilen, hayatını sürdürebilen insan artık sevilmek, ilişkin hissetmek, kabul görmek istiyor. Dünya beşerinin en hayli takıldığı yer işte burası: üçüncü basamak. Milyarlarca insanın karmaşa yaşadığı yer. İnsan muhtaçlık duyduğu sevgiyi bulmakta zorlanınca kabul görmek için farklı yollara başvurabiliyor. Spor karşılaşmalarındaki holiganlar, terörist kümelerine katılan genç beşerler ya da çıkarı olmadan suça paydaşlık edenler politik gençlik kollarına katılıp kitle hatalarına dâhil olanlar ya da önüne gelen erkekle bir arada olup bir süre daha sonra insel istismara uğrayan kadınlar… Hepsi ilişkin olmanın açlığında neye ilişkin olduklarını dikkat etmeden kabul görmeye çalışan üçüncü basamak tutsaklarıdır.” (Kohen 2015)
Sullivan: “ Kişilik yalnızca şahıslar ortası durumlarda görünür hale gelir.” (Sullivan 1938, Aktaran: Mitchell, Black 2014 )
Sullivan’ ın sevgi objesi hakkındaki kelamı: “Hasta ile oturup sevgi objesiyle bağlantısındaki şimdiki olaylara dair hatırlayabildiklerinden muhtemel en çok şeyi elde etmek isteriz.” (Sullivan 1938, Aktaran: Mitchell, Black 2014 )
Sullivan, hastasıyla sevgi objesi içinde ne çeşit olaylar yaşandığını detaylarıyla araştırmıştır. Örneğin; partneriyle sorun yaşayan bir bireyde, kişinin erken devir yaşantısındaki etkileşimlerini de incelemiştir. Sorunu araştırırken şu soruların yanıtını bulmaya çalışmıştır.
Sullivan, bebeklerin bakım verenin his hallerine hassas olduğunu, bebeklere bakım verenin hislerinin empatik ilişki ile geçtiğini düşünmüştür.
Sullivan derde değer vermiştir. Korkulu bir durumda bebeğin doyum muhtaçlıklarının karşılanması bakımından bütünleşmeyi engellediğini düşünmüştür. Bebeğin korkulu olduğu durumlarda; beslenme, ahenge ve kucaklamada sorun yaşanırken, erişkinlik devrinde korku; düşünme, öğrenme, duygusal yakınlık kurma, cinsel performans, bağlantı kurma üzere alanlarda sorun yaratır.
Sullivan korkuyu iki adımda incelemiştir. Birinci adımda bebek, bakım verenin(anne) hislerini empatik irtibatla hissettiği için anne dertli olduğunda makûs anne, dertsiz olduğunda âlâ anne olarak isimlendirir. Derdin ikinci adımında ise bebek yeterli ya da makûs anniçin hangisinin geleceğinin kendisiyle ilişkisi olduğunu fark eder. ‘İyi anne’ geldiğinde ‘iyi ben’ gelişirken, ‘kötü anne’ geldiğinde ‘kötü ben’ gelişir.
Sullivan obsesifliğin; aşağılanma ve ağır tasaya bağlı bir savunma olduğunu düşünmüştür. Obsesiflerin ailelerinde ikiyüzlü alakaların olduğunu ve obsesiflerin, aileleri tarafınca fizikî ve duygusal şiddetle bir arada sevgi de gördüklerini gözlemlemiştir. Onlara uygulanan fizikî ve duygusal şiddetin, sevgiden ve ilgiden olduğu anlatılmıştır. Obsesifler bu zıt durumlar karşısında başları karışmış şahıslardır. Bu bireyler diğerleriyle duygusal münasebete girmekten korkarlar. Zira geçmiş tecrübelerindeki baş karışıklıkları onların girecekleri münasebetlerde berbat ve çaresiz hissettireceğine dair beklentiye sokmuştur.
Geçmiş ilgilerinde acı ve aşağılanma yaşayan bireylerin yeni münasebetlerinde kendilerini korumak için güvenlik operasyonlarını geliştirdiklerini söyler.
İçgüdüsel itkiyi “kendini seven, sevilen (iyi)” ya da “kendinden nefret edilen ve yıkıcı (kötü)” nün bütüncül birleşimi olarak görmüştür.
Klein; erken periyot yaşantının tanımında sevgi dolu ile nefret dolu yönelim içinde gidip gelen bir ego tasvir etmiştir. Bu iki zıt kümesi göğüs üzerinden anlatmıştır.
“Sevme ve muhafaza itkisinin” ortasında; sevilebilir ve seven objenin imgesi vardır. Bebek, muhtaçlığı olan besini, sütü muhtaçlık duyduğu anda aldığında kendisini sevgi içerisinde yüzüyor hissedip, göğse sevgisini yansıtır. Onun sevgi dolu bir “iyi meme” olduğunu düşünür ve sever. Güzel göğüs için “şükran” duyar.
“Nefret etme ve yıkma itkisinin” içerisinde; nefret dolu ve nefret eden obje imgesi vardır. Bebek gereksinim duyduğu besini muhtaçlık duyduğu anda alamadığında, kendisini berbatlığa uğramış hisseder. Göğüs onun için makus niyetlidir. Onu berbat bir sütle zehirleyip akabinde terk etmiştir. Bebek bu göğsün “kötü meme” olduğunu düşünür ve ondan nefret eder, bunun sonuncunda göğse karşı “haset” duyar
“Çocuğun göğüsle birinci bağına bir hüsran ve doyumsuzluk öğretisinin karışması kaçınılmazdır, zira keyifli bir beslenme bile doğum öncesi anne-çocuk birliğinin yerini tutmaz. Üstelik çocuğun tükenmeyen ve her vakit orada olan bir göğse duyduğu hasret de yalnızca açlıktan ve libidinal isteklerden kaynaklanıyor değildir. Zira hayatın birinci evrelerinde bile, annenin sevgisinden her an emin olma muhtaçlığının asıl kaynağı tasadır. Hayat ve vefat içgüdüleri içindeki çaba ve bunun hem benliğin tıpkı vakitte objenin yıkıcı itkilerce yok edilmesine yol açacağı korkusu benliğin anne ile birinci ilgilerinde belirleyici olur. Çocuk arzularkilk evvel göğsün daha sonra da annenin kendisindeki bu yıkıcı itkileri gidermesini ve onu zulmedilme derdinin acısından kurtarmasını arzulamaktadır.”(Klein 2016)
Düzgün göğüs, koruyucu-onarıcı tesire sahipken; makûs göğüs, yıkıcıdır. Bu iki objenin içindeki rastgele bir karışıklık yeterli göğsün yok olmasıyla da sonuçlanabilir. Bu bebek için bir felakettir. Zira berbat göğsün hücumlarına karşı koruyacak yeterli göğüs artık yok olmuştur.
Klein, hayatın birinci senelerında iyi-kötü obje içindeki birinci örgütlenmeye “paranoid-şizoid” pozisyon ismini vermiştir. “Paranoid; dışarıdan gelen istila edici bir makus niyetten korkmaya, merkezi bir zulüm korkusuna karşılık gelir. Şizoid; merkezi savunmaya: bölmeye [splitting], seven ve sevilen uygun göğsün nefret eden ve edilen berbat göğüsten faal biçimde ayrılmasına gönderme yapar.”( Mitchell, Black 2014)
Klein için ikinci örgütlenme “depresif konum”dur. Çocuğun tüm objelerle kurduğu bağlantıda hem sevginin tıpkı vakitte nefretin bir arada olduğu ileri bir kademedir. Çocuk bu kademede sevgisinin nefretinden üstün olduğunu, sevgisiyle nefretinin yaratacağı yıkıcılığı telafi edeceğine inanır. bu biçimdece objelerini bütün biçimde tutabilir.
M. Klein’ e bakılırsa Hasede Karşı Geliştirilmiş Savunma Biçimleri
Fairbairn’e nazaran libido obje arayışındadır. Beşerler doyum ararken gerilme azaltmaya çalışırlar. Bunun ortasında kendi ortalarında bağlantı kurarlar.
Fairbairn’ in tasarladığı bebek, etraf ile etkileşim biçimdedir. Ebeveynlerinin kendilerine sunmuş olduğu temas biçimi ile ebeveynlerine bağlanırlar. Bu onlara öğrenilmiş bir bağlanma modeli oluşturur. Diğerleriyle temas kurarken de bu örüntüyü kullanırlar. Örneğin; çocuk, ebeveynleriyle kurmuş olduğu bağlantıdan haz alırsa diğerleriyle irtibat kurarken ve etkileşim sağlarkilk evvelki alakasından öğrenmiş olduğu “haz” arayışına girer. Çocuk, ebeveynleriyle kurmuş olduğu münasebette acı verici tecrübeler yaşarsa, onlar tarafınca istismar edilmişse diğerleriyle irtibat kurarken de acıyı arar hale gelir. Fairbairn, çalışmalarında çocukların ebeveynleriyle kurmuş olduğu birinci münasebetlerin ördek yavrularının yumurtadan birinci çıktıklarında güdümlendiği üzere çocuklarında güdümlendiğini düşünmüştür.
Fairbairn’e göre sağlıklı ebeveynlik çocuğun diğerleriyle kuracak olduğu bağlantısı gerçekçi temas ve alışverişle sağlanacağını, çocuğun gerçek insanlara yönelimi ile sonuçlanacağını düşünmüştür.
Winnicott sevgi hakkında ; “Bir bebek sevgisiz beslenebilir, lakin gayrı ferdî bir muamele olarak sevgisizlik, yeni özerk bir insan yavrusu yaratmakta başarılı olamaz.” (Freud 1971, Aktaran: Mitchell, Black 2014)
Winnicott erişkin hastalardaki düzmece kendilik bozukluğunun sebebini bebeklik devirlerindeki annesi ile etkileşimine bağlamaktadır. Bu etkileşimde istismarcılık ya da ağır mahrumluk değil annenin bebeğinin gereksinimini karşılamak için verdiği tepkileridir. En değerli şeyin annenin bebeğini beslemesi değil bebeğine gösterdiği sevgidir. Winnicott bebeğin erken periyot yaşantılarının kişiliğini etkilemesi açısından değerli görmüştür. Bebeğin kişiliğini etkileyen en değerli etkenlerden birinin annenin bebeğe sunduğu ortam olduğunu düşünmüştür. Anne kâfi bir ortam hazırlayamadığında bebekte “sahte kendilik bozukluğu” nun çıktığını ve bunun çevresel yetmezlik hastalıkları olduğunu düşünür.
“Yeterince güzel annenin” bebeğinin muhtaçlığını duyduğu âlâ bir etrafın sağlamasına imkan kılan süreci “birincil annelik meşguliyeti” olarak belirtmiştir. Buna birtakım kaynaklarda “birincil annelik deliliği” de denilmektedir. Bu süreçte anne kendisiyle ilgili istekleri bir kenara bırakarak bebeğin gereksinim ve isteklerinin doyumu üstünde ağırlaşır. Annenin bebeğin muhtaçlıklarını nasıl karşıladığı epey kıymetlidir (mesela göğsün sunuluşu). Bebek ne isterse çabucak olduğu için “tüm kuvvetlilük” hisseder. Bebeğin anneye gereksinim duyduğu anda annenin orada olması, gereksinim duymadığında da olmaması eşit ölçüde kıymetlidir. Winnicott buna “kucaklayıcı çevre” ismini vermiştir. Winnicott’a göre annenin kucaklayıcı çevreyi gereğince yeterli oluşturmadığında çocuklarda ruhsal gelişimlerinde aksama görmüştür.
Gereğince düzgün anne, çocuğunun oyun oynayarak kendiliğini geliştirmesine fırsat verirken; gereğince uygun olmayan anne, çocuğu ahenk sağlamak ve yüzleştirmek zorunda olduğunu düşündüğü dünyayla karşı karşıya bırakır. Bu da çocukta korkuya yol açar. gelişmeninin ve kendiliğinin oluşumunu kısıtlar.
Winnicott’a nazaran oyun gerçek ömrün bir provasıdır. Çocuklar oyun oynayarak hayatı öğrenir.
Erikson için birinci kozmosun en değerli yanı bebekleri bu evrede anneleriyle inançlı bağlantılar kurmalarıdır. Bu itimadın de sevgi ile olacağını kendi kelamlarıyla belirtmiştir. Bebek annesiyle itimat bağını kuramadığında güvensizlik hayatın öbür alanlarına bulaşabilir, kişiyi sevgi ve dostluktan mahrum bırakabilir. İtimat bağını kuramayan bireyler ileriki hayatlarında kendi marifetlerine güvenemez hale gelebilir. Vücut güçten düşebilir. Kişi ümitsizliğe kapılabilir. sıradan aktivitelerde zorluklar yaşayabilir. Tüm bunların gerçekleşmesi yaşlılık periyodunda bireylerin çökkün hissetmesine yol açar.
Kernberg’ in gelişimsel modeli; bebeğin hayatının erken devirlerinde iki duygulanımsal durum içinde gidip geldiğini düşünmüştür. Bunlar “hoşnutluk” ve “hoşnutsuzluk” tıp. Hoşnutluk bebeğe haz verirken; hoşnutsuzluk bebeğe acı verir. Doyuma ulaşan bebek halinden hoşnutken kendini haz veren bir etrafta hisseder. Doyuma ulaşmayan bebek ise hoşnut değildir. Kendisini engellenmiş hissedip tansiyonla dolar, acı verici bir etrafta hapsedildiğini hisseder.
Kernberg’ in üçüncü gelişimsel basamağı ise üst seviye kişilik gelişimidir. Burada kendilik-nesne hudutlarının sağlam olduğu ve obje ve kendilik imgelerinin bütünleştirilmiş olduğu evredir. Kernberg bu evrede sorun yaşayan bireylerin “nevrotik” problemler yaşayacağını düşünmüştür.
Kernberg’ e nazaran Kişilik ve Sevgi Münasebetlerinin Patolojisi
Kernberg’ e bakılırsa kişiliğin özü içsel obje alakalarının gelişmişlik seviyesidir.
Freud’ un klasik itki-savunma kuramında libidinal ve saldırgan dürtüler çatışma halindedir. Kernberg de buna katılmaktadır. Libidinal itkilerin çocuksu cinsel hedeflerle dolu olduklarını, tehlikeli ve anti-sosyal yaşantılandıklarını düşünür. Saldırgan itkilerin ise tehlikeli olduklarını, bunun niçininin de ikinci gelişimsel evre olan bölmenin üstesinden gelindikten daha sonra sevilen objelere yöneltilmiş olmasıdır. Bunlardan dolayı bir üst gelişimsel cihanın sağlıklı başarılamamasından üçüncü basamakta nevrozlar oluşur.
Sonuç olarak hazırlamış olduğum bu derlemede psikoloji kuramlarının gelişmenine bağlı olarak sevgi kuramının Freud periyodunda aşk ve cinsellikten başlayarak Maslow’ un ihtiyaçlar hiyerarşisindeki ehemmiyetinden bahsederek genel bir giriş yaptım. Sullivan’ ın kişilerarası psikoloji kuramının temelini oluşturan anne ve bebek içindeki sevgiden gitgide Klein ile obje bağları kuramına başlangıç yapıp Fairbairn ve Winnicott’ un obje münasebetleri kuramlarındaki anne ve bebek sevgisi üzerine ağırlaştım. Erikson’ un kimlik ve kendilik psikolojisindeki sevginin değerine değindim. Son olarak da Kernberg’ in biroldukça kuramı bütünleştirip kapsamlı bir biçimde bir ortaya getiren sevgi kuramı ile derlememi tamamladım.
Sigmund Freud
Freud’un sevgi kavramı aşk, cinsel doyum, temas ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
Abraham Maslow
“Hayatta kalabilen, hayatını sürdürebilen insan artık sevilmek, ilişkin hissetmek, kabul görmek istiyor. Dünya beşerinin en hayli takıldığı yer işte burası: üçüncü basamak. Milyarlarca insanın karmaşa yaşadığı yer. İnsan muhtaçlık duyduğu sevgiyi bulmakta zorlanınca kabul görmek için farklı yollara başvurabiliyor. Spor karşılaşmalarındaki holiganlar, terörist kümelerine katılan genç beşerler ya da çıkarı olmadan suça paydaşlık edenler politik gençlik kollarına katılıp kitle hatalarına dâhil olanlar ya da önüne gelen erkekle bir arada olup bir süre daha sonra insel istismara uğrayan kadınlar… Hepsi ilişkin olmanın açlığında neye ilişkin olduklarını dikkat etmeden kabul görmeye çalışan üçüncü basamak tutsaklarıdır.” (Kohen 2015)
Harry Stack Sullivan
Sullivan: “ Kişilik yalnızca şahıslar ortası durumlarda görünür hale gelir.” (Sullivan 1938, Aktaran: Mitchell, Black 2014 )
Sullivan’ ın sevgi objesi hakkındaki kelamı: “Hasta ile oturup sevgi objesiyle bağlantısındaki şimdiki olaylara dair hatırlayabildiklerinden muhtemel en çok şeyi elde etmek isteriz.” (Sullivan 1938, Aktaran: Mitchell, Black 2014 )
Sullivan, hastasıyla sevgi objesi içinde ne çeşit olaylar yaşandığını detaylarıyla araştırmıştır. Örneğin; partneriyle sorun yaşayan bir bireyde, kişinin erken devir yaşantısındaki etkileşimlerini de incelemiştir. Sorunu araştırırken şu soruların yanıtını bulmaya çalışmıştır.
Partneri ile içinde ne olmuştur?
Kişi sevgiyi yıkmayı nasıl öğrenmiştir?
Kişi bu türlü mi sevilmişti?
Erken çocukluk devrindeki onun için kıymetli bireylere bu türlü mi ulaşabilmişti?
Sullivan, bebeklerin bakım verenin his hallerine hassas olduğunu, bebeklere bakım verenin hislerinin empatik ilişki ile geçtiğini düşünmüştür.
Sullivan derde değer vermiştir. Korkulu bir durumda bebeğin doyum muhtaçlıklarının karşılanması bakımından bütünleşmeyi engellediğini düşünmüştür. Bebeğin korkulu olduğu durumlarda; beslenme, ahenge ve kucaklamada sorun yaşanırken, erişkinlik devrinde korku; düşünme, öğrenme, duygusal yakınlık kurma, cinsel performans, bağlantı kurma üzere alanlarda sorun yaratır.
Sullivan korkuyu iki adımda incelemiştir. Birinci adımda bebek, bakım verenin(anne) hislerini empatik irtibatla hissettiği için anne dertli olduğunda makûs anne, dertsiz olduğunda âlâ anne olarak isimlendirir. Derdin ikinci adımında ise bebek yeterli ya da makûs anniçin hangisinin geleceğinin kendisiyle ilişkisi olduğunu fark eder. ‘İyi anne’ geldiğinde ‘iyi ben’ gelişirken, ‘kötü anne’ geldiğinde ‘kötü ben’ gelişir.
Sullivan obsesifliğin; aşağılanma ve ağır tasaya bağlı bir savunma olduğunu düşünmüştür. Obsesiflerin ailelerinde ikiyüzlü alakaların olduğunu ve obsesiflerin, aileleri tarafınca fizikî ve duygusal şiddetle bir arada sevgi de gördüklerini gözlemlemiştir. Onlara uygulanan fizikî ve duygusal şiddetin, sevgiden ve ilgiden olduğu anlatılmıştır. Obsesifler bu zıt durumlar karşısında başları karışmış şahıslardır. Bu bireyler diğerleriyle duygusal münasebete girmekten korkarlar. Zira geçmiş tecrübelerindeki baş karışıklıkları onların girecekleri münasebetlerde berbat ve çaresiz hissettireceğine dair beklentiye sokmuştur.
Geçmiş ilgilerinde acı ve aşağılanma yaşayan bireylerin yeni münasebetlerinde kendilerini korumak için güvenlik operasyonlarını geliştirdiklerini söyler.
Melanie Klein
İçgüdüsel itkiyi “kendini seven, sevilen (iyi)” ya da “kendinden nefret edilen ve yıkıcı (kötü)” nün bütüncül birleşimi olarak görmüştür.
Klein; erken periyot yaşantının tanımında sevgi dolu ile nefret dolu yönelim içinde gidip gelen bir ego tasvir etmiştir. Bu iki zıt kümesi göğüs üzerinden anlatmıştır.
“Sevme ve muhafaza itkisinin” ortasında; sevilebilir ve seven objenin imgesi vardır. Bebek, muhtaçlığı olan besini, sütü muhtaçlık duyduğu anda aldığında kendisini sevgi içerisinde yüzüyor hissedip, göğse sevgisini yansıtır. Onun sevgi dolu bir “iyi meme” olduğunu düşünür ve sever. Güzel göğüs için “şükran” duyar.
“Nefret etme ve yıkma itkisinin” içerisinde; nefret dolu ve nefret eden obje imgesi vardır. Bebek gereksinim duyduğu besini muhtaçlık duyduğu anda alamadığında, kendisini berbatlığa uğramış hisseder. Göğüs onun için makus niyetlidir. Onu berbat bir sütle zehirleyip akabinde terk etmiştir. Bebek bu göğsün “kötü meme” olduğunu düşünür ve ondan nefret eder, bunun sonuncunda göğse karşı “haset” duyar
“Çocuğun göğüsle birinci bağına bir hüsran ve doyumsuzluk öğretisinin karışması kaçınılmazdır, zira keyifli bir beslenme bile doğum öncesi anne-çocuk birliğinin yerini tutmaz. Üstelik çocuğun tükenmeyen ve her vakit orada olan bir göğse duyduğu hasret de yalnızca açlıktan ve libidinal isteklerden kaynaklanıyor değildir. Zira hayatın birinci evrelerinde bile, annenin sevgisinden her an emin olma muhtaçlığının asıl kaynağı tasadır. Hayat ve vefat içgüdüleri içindeki çaba ve bunun hem benliğin tıpkı vakitte objenin yıkıcı itkilerce yok edilmesine yol açacağı korkusu benliğin anne ile birinci ilgilerinde belirleyici olur. Çocuk arzularkilk evvel göğsün daha sonra da annenin kendisindeki bu yıkıcı itkileri gidermesini ve onu zulmedilme derdinin acısından kurtarmasını arzulamaktadır.”(Klein 2016)
Düzgün göğüs, koruyucu-onarıcı tesire sahipken; makûs göğüs, yıkıcıdır. Bu iki objenin içindeki rastgele bir karışıklık yeterli göğsün yok olmasıyla da sonuçlanabilir. Bu bebek için bir felakettir. Zira berbat göğsün hücumlarına karşı koruyacak yeterli göğüs artık yok olmuştur.
Klein, hayatın birinci senelerında iyi-kötü obje içindeki birinci örgütlenmeye “paranoid-şizoid” pozisyon ismini vermiştir. “Paranoid; dışarıdan gelen istila edici bir makus niyetten korkmaya, merkezi bir zulüm korkusuna karşılık gelir. Şizoid; merkezi savunmaya: bölmeye [splitting], seven ve sevilen uygun göğsün nefret eden ve edilen berbat göğüsten faal biçimde ayrılmasına gönderme yapar.”( Mitchell, Black 2014)
Klein için ikinci örgütlenme “depresif konum”dur. Çocuğun tüm objelerle kurduğu bağlantıda hem sevginin tıpkı vakitte nefretin bir arada olduğu ileri bir kademedir. Çocuk bu kademede sevgisinin nefretinden üstün olduğunu, sevgisiyle nefretinin yaratacağı yıkıcılığı telafi edeceğine inanır. bu biçimdece objelerini bütün biçimde tutabilir.
M. Klein’ e bakılırsa Hasede Karşı Geliştirilmiş Savunma Biçimleri
Haset tüm kuvvetlilüğü yadsımayı ve bölmeyi güçlendirir.
Hasede karşı savunma birçok vakit bozma ve kirletme ile objenin değersizleştirilmesi biçimini alır.
Başka bir savunma olan benliğin değersizleştirilmesi; depresif tiplere mahsus bir savunmadır.
Hasede karşı koymak için başvurulan öbür bir savunma açgözlülüktür. Bebek göğsün ortasındaki tüm güzelliği kendi hasedinden korumak için açgözlü bir halde içselleştirmek ister. Bu hem de hasede karşı yenilmişliğin bir tohumudur.
Öteki bir savunma metodu ise kişinin kendi ortasında yaşadığı hasedi kendi âlâ talihiyle diğerlerini kışkırtmaya çalışır. bu biçimdece haset dolu durumu bilakis çevirmiş olur. Bu durum kendi ortasında suçluluğa ve sahip olduklarından zevk alamamaya niye olabilir.
Başka bir savunma nefretin sevgiden üstün gelmesiyle sevgi hislerinin bulunmasıdır. Çok kullanılan bir savunmadır. Sevginin nefretle birleşmesinin kararı olan suçluluktan daha az acı verir. Bunun kararında olan dertlere karşı Klein “eyleme koyma” nın geliştiğini düşünmüştür. Bununla ilgili nörotik ve psikotik hastaların tahlillerini incelemiştir.
“Şizoid ve paranoid özelliklerin arttığı durumlarda hasede karşı kullanılan savunmalar başarılı olamaz. Zira objeye yönelik taarruzlar zulmedilme hissinin artmasına niye olur. Bu da fakat yeni ataklarla üstesinden gelinebilecek bir durum yaratır. Öbür bir deyişle yıkıcı itkiler güç kazanır. bu biçimdece hasede karşı koyma yeteneğinin zedelenmesine yol açan bir kısır döngü ortaya çıkar. Bilhassa şizofrenik olaylarda görülen bu durum tedavilerinde karşılaşılan kuvvetli niçinlerinden biridir.” (Klein 2016)
Depresyon ve suçluluk sevilen objeyi müdafaa hasedi sınırlama isteğinin tabiridir.
W.R.D. Fairbairn
Fairbairn’e nazaran libido obje arayışındadır. Beşerler doyum ararken gerilme azaltmaya çalışırlar. Bunun ortasında kendi ortalarında bağlantı kurarlar.
Fairbairn’ in tasarladığı bebek, etraf ile etkileşim biçimdedir. Ebeveynlerinin kendilerine sunmuş olduğu temas biçimi ile ebeveynlerine bağlanırlar. Bu onlara öğrenilmiş bir bağlanma modeli oluşturur. Diğerleriyle temas kurarken de bu örüntüyü kullanırlar. Örneğin; çocuk, ebeveynleriyle kurmuş olduğu bağlantıdan haz alırsa diğerleriyle irtibat kurarken ve etkileşim sağlarkilk evvelki alakasından öğrenmiş olduğu “haz” arayışına girer. Çocuk, ebeveynleriyle kurmuş olduğu münasebette acı verici tecrübeler yaşarsa, onlar tarafınca istismar edilmişse diğerleriyle irtibat kurarken de acıyı arar hale gelir. Fairbairn, çalışmalarında çocukların ebeveynleriyle kurmuş olduğu birinci münasebetlerin ördek yavrularının yumurtadan birinci çıktıklarında güdümlendiği üzere çocuklarında güdümlendiğini düşünmüştür.
Fairbairn’e göre sağlıklı ebeveynlik çocuğun diğerleriyle kuracak olduğu bağlantısı gerçekçi temas ve alışverişle sağlanacağını, çocuğun gerçek insanlara yönelimi ile sonuçlanacağını düşünmüştür.
D.W.Winnicott
Winnicott sevgi hakkında ; “Bir bebek sevgisiz beslenebilir, lakin gayrı ferdî bir muamele olarak sevgisizlik, yeni özerk bir insan yavrusu yaratmakta başarılı olamaz.” (Freud 1971, Aktaran: Mitchell, Black 2014)
Winnicott erişkin hastalardaki düzmece kendilik bozukluğunun sebebini bebeklik devirlerindeki annesi ile etkileşimine bağlamaktadır. Bu etkileşimde istismarcılık ya da ağır mahrumluk değil annenin bebeğinin gereksinimini karşılamak için verdiği tepkileridir. En değerli şeyin annenin bebeğini beslemesi değil bebeğine gösterdiği sevgidir. Winnicott bebeğin erken periyot yaşantılarının kişiliğini etkilemesi açısından değerli görmüştür. Bebeğin kişiliğini etkileyen en değerli etkenlerden birinin annenin bebeğe sunduğu ortam olduğunu düşünmüştür. Anne kâfi bir ortam hazırlayamadığında bebekte “sahte kendilik bozukluğu” nun çıktığını ve bunun çevresel yetmezlik hastalıkları olduğunu düşünür.
“Yeterince güzel annenin” bebeğinin muhtaçlığını duyduğu âlâ bir etrafın sağlamasına imkan kılan süreci “birincil annelik meşguliyeti” olarak belirtmiştir. Buna birtakım kaynaklarda “birincil annelik deliliği” de denilmektedir. Bu süreçte anne kendisiyle ilgili istekleri bir kenara bırakarak bebeğin gereksinim ve isteklerinin doyumu üstünde ağırlaşır. Annenin bebeğin muhtaçlıklarını nasıl karşıladığı epey kıymetlidir (mesela göğsün sunuluşu). Bebek ne isterse çabucak olduğu için “tüm kuvvetlilük” hisseder. Bebeğin anneye gereksinim duyduğu anda annenin orada olması, gereksinim duymadığında da olmaması eşit ölçüde kıymetlidir. Winnicott buna “kucaklayıcı çevre” ismini vermiştir. Winnicott’a göre annenin kucaklayıcı çevreyi gereğince yeterli oluşturmadığında çocuklarda ruhsal gelişimlerinde aksama görmüştür.
Gereğince düzgün anne, çocuğunun oyun oynayarak kendiliğini geliştirmesine fırsat verirken; gereğince uygun olmayan anne, çocuğu ahenk sağlamak ve yüzleştirmek zorunda olduğunu düşündüğü dünyayla karşı karşıya bırakır. Bu da çocukta korkuya yol açar. gelişmeninin ve kendiliğinin oluşumunu kısıtlar.
Winnicott’a nazaran oyun gerçek ömrün bir provasıdır. Çocuklar oyun oynayarak hayatı öğrenir.
Erik H. Erikson
Erikson için birinci kozmosun en değerli yanı bebekleri bu evrede anneleriyle inançlı bağlantılar kurmalarıdır. Bu itimadın de sevgi ile olacağını kendi kelamlarıyla belirtmiştir. Bebek annesiyle itimat bağını kuramadığında güvensizlik hayatın öbür alanlarına bulaşabilir, kişiyi sevgi ve dostluktan mahrum bırakabilir. İtimat bağını kuramayan bireyler ileriki hayatlarında kendi marifetlerine güvenemez hale gelebilir. Vücut güçten düşebilir. Kişi ümitsizliğe kapılabilir. sıradan aktivitelerde zorluklar yaşayabilir. Tüm bunların gerçekleşmesi yaşlılık periyodunda bireylerin çökkün hissetmesine yol açar.
Otto Kernberg
Kernberg’ in gelişimsel modeli; bebeğin hayatının erken devirlerinde iki duygulanımsal durum içinde gidip geldiğini düşünmüştür. Bunlar “hoşnutluk” ve “hoşnutsuzluk” tıp. Hoşnutluk bebeğe haz verirken; hoşnutsuzluk bebeğe acı verir. Doyuma ulaşan bebek halinden hoşnutken kendini haz veren bir etrafta hisseder. Doyuma ulaşmayan bebek ise hoşnut değildir. Kendisini engellenmiş hissedip tansiyonla dolar, acı verici bir etrafta hapsedildiğini hisseder.
Kernberg için birinci gelişimsel nazaranv; kendilik imgelerinin objektif imgelerden ayrılmasıdır. Bebek bunu başaramadığı durumda başka ve bağımsız sağlam benlik duygusu oluşmaz. Kendilik imgeleri ve objektif imgeler içinde net bir ayrım olmaz. İçsel-dışsal alan içinde sağlam sonlar gelişmez. Bu gelişimsel nazaranvdeki başarısızlık psikotik (sanrı, halisünasyon, şizofrenik semptomlar, ruhsal parçalanma…) durumların temelidir.
Kernberg için ikinci gelişimsel vazife; başarılı bir biçimde bölmenin üstesinden gelinmesidir. Objektif ve kendilik imgelerinin ayrılımından daha sonra duygulanımsal olarak da ayrışma olur. “İyi, seven kendilik imgeleri ve yeterli, doyum veren obje imgeleri olumlu (libidinal) duygulanımla bir ortada tutulurlar ve olumsuz (saldırgan) duygulanımlarla birbirine bağlanmış makûs, nefret dolu kendilik imgelerinden makûs ve engelleyen obje imgeleri ayrılır. Bebek hem âlâ hem makus, doyurucu ve engelleyici olan ‘bütün nesneler’ yaşantılama mahareti geliştirdiğinde bu gelişimsel olarak olağan bölmenin üstesinden gelmiş olur. Obje imgelerinin bütünleşmeleriyle eş vakitli olarak kendilik imgeleri de bütünleşir. Artık kendilik hem düzgün hem makus, seven ve nefret eden olarak yaşantılanan bir kesim olarak hissedilir.” (Mitchell, Black 2014)
Kernberg’ in üçüncü gelişimsel basamağı ise üst seviye kişilik gelişimidir. Burada kendilik-nesne hudutlarının sağlam olduğu ve obje ve kendilik imgelerinin bütünleştirilmiş olduğu evredir. Kernberg bu evrede sorun yaşayan bireylerin “nevrotik” problemler yaşayacağını düşünmüştür.
Kernberg’ e nazaran Kişilik ve Sevgi Münasebetlerinin Patolojisi
Kernberg’ e bakılırsa kişiliğin özü içsel obje alakalarının gelişmişlik seviyesidir.
“Kernberg’ in sevgi bağlantıları şemasında en ağır bozukluğa sahip bireyler, sevgiyi ve cinselliği kendi ile öteki içinde sistemli hudutlar oluşturma ve sürdürme maharetlerinin olmayışı bağlamında yaşantılarlar. “ (Mitchell, Black 2014)
“Kernberg ‘ e göre sınırdurum yelpazesindeki bireyler sevgi ve cinselliği, âlâ ve berbat obje ilgilerini tek, karmaşık bir bağda bütünleştirme beceriksizlikleri bağlamında yaşantılarlar.” (Mitchell, Black 2014)
“Sevgi ve cinselliği içeren nevrotik seviyedeki sıkıntılar Kernberg’ in sisteminde klasik itki-savunma çatışmaları açısından anlaşılırlar. Nevrotik hastalar, kendilik objesi ayrımlaşmasını gerçekleştirmiş ve bölmenin üstesinden gelmişlerdir. Bütün objelerle kurdukları ilgide bütünleşmiş bir kendilikleri vardır, kuvvetlikleri itkilere ait çatışmalarla ilişkilidir.” (Mitchell, Black 2014)
Freud’ un klasik itki-savunma kuramında libidinal ve saldırgan dürtüler çatışma halindedir. Kernberg de buna katılmaktadır. Libidinal itkilerin çocuksu cinsel hedeflerle dolu olduklarını, tehlikeli ve anti-sosyal yaşantılandıklarını düşünür. Saldırgan itkilerin ise tehlikeli olduklarını, bunun niçininin de ikinci gelişimsel evre olan bölmenin üstesinden gelindikten daha sonra sevilen objelere yöneltilmiş olmasıdır. Bunlardan dolayı bir üst gelişimsel cihanın sağlıklı başarılamamasından üçüncü basamakta nevrozlar oluşur.
Sonuç olarak hazırlamış olduğum bu derlemede psikoloji kuramlarının gelişmenine bağlı olarak sevgi kuramının Freud periyodunda aşk ve cinsellikten başlayarak Maslow’ un ihtiyaçlar hiyerarşisindeki ehemmiyetinden bahsederek genel bir giriş yaptım. Sullivan’ ın kişilerarası psikoloji kuramının temelini oluşturan anne ve bebek içindeki sevgiden gitgide Klein ile obje bağları kuramına başlangıç yapıp Fairbairn ve Winnicott’ un obje münasebetleri kuramlarındaki anne ve bebek sevgisi üzerine ağırlaştım. Erikson’ un kimlik ve kendilik psikolojisindeki sevginin değerine değindim. Son olarak da Kernberg’ in biroldukça kuramı bütünleştirip kapsamlı bir biçimde bir ortaya getiren sevgi kuramı ile derlememi tamamladım.