ŞEMA TERAPİ NEDİR?
Jeffrey E.Young ve çalışma arkadaşları tarafınca ortaya çıkarılan Şema Terapi; klasik Bilişsel- Davranışçı Terapi sisteminin değerli derecede genişletilmiş hali olmakla bir arada; kişiler-arası ve yaşantısal tekniklerin de eklenmesiyle bütünleyici terapi sistemi özelliğine sahip olmuştur
Şema terapinin etkilendiği başka terapi sistemleri;
* Bağlanma terapisi
* Gestalt terapi
* Obje bağları terapisi
* Yapısalcı ve Psikanalitik terapi
ŞEMA TERAPİ HANGİ RAHATSIZLIKLARDA FONKSİYONELDİR?
Diyeti devam ettirebilme, öz disiplin sağlayabilme
Başka bireylerle sağlıklı bağlantı kurup, sürdürebilme
Kendiyle ilgili karar verebilme
Çok fedakârlıklarda bulunmadan kendi haklarını da koruyabilme
Boyun eğmeden kendi hakkını savunabilme
Empati kurabilme
Erteleme alışkanlığına dur demek için
Ortama adapte olabilme, küme ortasında kendini izole etmeden yer edinebilme
Kusurluluk hissiyle savaşabilme
Hislerini bastırmadan sağlıklı bir biçimde lisana getirebilmede
Başarısızlık endişesiyle savaşabilme vb.
Şema terapiyle tedavi edilmeyen durumlar:
Akut ve büyük bir problemlerde uygulanmaz ( şema terapi, tam gelişmiş rahatsızlıklarda uygulanır ör; anksiyete)
Psikozlar ( şizofreni ve manik periyodundaki ataklarda
Ağır eksen 1 bozuklukları ( mesela intihar etabındaki majör depresyonda birinci müdahale terapi değil ilaç tedavisidir. Terapiye uygun hale gelince terapi uygulanır)
Ağır unsur kullanması (kişinin kendi öz farkındalığında olmadığı hallerde)
Sorunun duruma ilişkin olduğu şemaya ilişkin olmadığı durumlarda.
ŞEMALAR NASIL OLUŞURLAR?
Yapılan araştırmalarca ruhsal ve psikiyatrik kökenli rahatsızlıkların temelinde 18 ana niyet ve hissin olduğu bulunmuştur. Şema terapi bu 18 kök fikir ve duyguya ‘ Erken Periyot Uyumsuz Şemalar’ ismini vermiştir. Biz özetlemek gerekirse her bir yapıya ‘Şema’ diyoruz.
Şema terapi bu kök niyetleri derinlemesine çalışarak ortaya çıkan rahatsızlığın giderilmesinde ve bir dahalenmesinde büyük oranda yardımcı olan bir terapi sistemidir.
Pekala, bu hayatımızın erken devirlerinde ortaya çıkan ve tüm hayatımızı etkileyen yapılar nasıl oluşurlar?
hayatın erken periyodunda ortaya çıkan bu şemaların oluşum niçinlerine bakıldığında 3 farklı niye bulunmuştur.
1. Çocukluk gereksinimlerinin ( sevgi, adalet, inanç ve saygı) gereğince giderilmemiş olması ya da epey çok karşılanmış olması.
2. Mizaç farklılıkları da şemaların gelişmeninde gereksinimlerin karşılanıp karşılanmaması kadar kıymetlidir. (9 farklı ana mizaç, 27 farklı alt tipten oluşur. Ve her mizacı tesiri altına alan farklı yoğunlukta his, fikir ve davranış yapıları mevcuttur). Çocukluk gereksinimlerinin gereğince karşılanması bile kişi tarafınca (mizaç etkisiyle) gereğince gereksinimin doyurulmamış olduğu hissine niye olabilir.
3. İçinde yaşanılan toplumun özellikleri (Bazı fikir, his ve davranışlar ortasında bulunduğu toplumda toplumsal özellik gösterir ve olağan kabul edilirler. Ör; bizim toplumumuzda fedakâr bir evlat, toplumca alkışlanır ve aferin alır. Bu da Fedakârlık Şemasının gelişmenine ortam hazırlayabilir.)
ÇOCUKLUK GEREKSİNİMLERİNE BAĞLI GELİŞEN ŞEMALAR
Son vakit içinderda kabul görmüş olan 4 temel çocukluk gereksinimimizin yeteri kadar karşılanmaması kararında zihnimiz bu gereksinimlerimizi giderebilmek için başa çıkma yolları yani, şemalar geliştirir. Birinci vakit içinderda bu başa çıkmalar ruhun gelişimi için faydalı olup ruhu korusa da ilerleyen vakit içinderda ruhsal sorunların oluşması için köken oluştururlar. Karşılanmamış çocukluk muhtaçlıkları ve onların kararında gelişen şemalar şöylekidir:
1. Sevgi ve Aidiyet Gereksiniminin gereğince karşılanmadığı durumlarda; duygusal mahrumluk, hisleri bastırma, kusurluluk ve toplumsal izolasyon şemaları.
2. Hürmet gereksiniminin gereğince karşılanmamış olması; başarısızlık, içiçelik, boyun eğicilik, bağımlılık şeması.
3. Özgürlük gereksiniminin gereğince karşılanmamış olmasında; yetersiz özdenetim, haklılık şemaları
4. Adalet gereksiniminin gereğince karşılanmadığı vakit ; (karamsarlık, terk edilme, kuşkuculuk, dayanıksızlık) evham şemaları ve (yüksek standartlar, cezalandırıcılık, fedakârlık) vicdan şemaları oluşur.
Jeffrey E.Young ve çalışma arkadaşları tarafınca ortaya çıkarılan Şema Terapi; klasik Bilişsel- Davranışçı Terapi sisteminin değerli derecede genişletilmiş hali olmakla bir arada; kişiler-arası ve yaşantısal tekniklerin de eklenmesiyle bütünleyici terapi sistemi özelliğine sahip olmuştur
Şema terapinin etkilendiği başka terapi sistemleri;
* Bağlanma terapisi
* Gestalt terapi
* Obje bağları terapisi
* Yapısalcı ve Psikanalitik terapi
ŞEMA TERAPİ HANGİ RAHATSIZLIKLARDA FONKSİYONELDİR?
Tedavi edilmesi sıkıntı olan Borderline (Sınır Kişilik Bozukluğu) ve Narsisistik Kişilik Bozuklukları üzere kronik karakterolojik sorunlar yaşayan hastaları tedavi etmek için geliştirilmiş bir terapi sistemidir. ( Hollanda da yapılan araştırmalara nazaran Şema terapinin bu cins hastalarda düzgünleştirme oranı %66 klinik güzelleşme iken; bu alanda çalışan başka terapi sistemi olan Transferans odaklı Psikoterapinin klinik güzelleştirme oranı % 46 dır)
Ayrıyeten şema terapi bize ; Kronikleşmiş ruhsal problemlerin, karakterolojik taraflarını (rahatsızlıkların kökenlerini) tedavi etmek için tasarlanmıştır.. ( ör; majör depresyon, panik atak, okb ..)
“Şema terapi; kronik depresyon, anksiyete, yeme bozuklukları, çetrefilli eş münasebeti meseleleri, doyumlu yakın ilgiyi sürdürmede uzun vadeli külfetlerin tedavisinde faydalı olduğu kanıtlanmıştır” ( Young, 2019 s.25)
“Şema terapi, kriminal hatalarda yardımcı ve unsur kullanmasına geri dönülmesinde de önleyici olmuştur” (Young 2019 s.25)
Ayrıyeten Şema Terapi şahsi gelişim için de bize yardımcı olmaktadır. Bunlardan özetlemek gerekirse bahsetmemiz gerekirse;
Diyeti devam ettirebilme, öz disiplin sağlayabilme
Başka bireylerle sağlıklı bağlantı kurup, sürdürebilme
Kendiyle ilgili karar verebilme
Çok fedakârlıklarda bulunmadan kendi haklarını da koruyabilme
Boyun eğmeden kendi hakkını savunabilme
Empati kurabilme
Erteleme alışkanlığına dur demek için
Ortama adapte olabilme, küme ortasında kendini izole etmeden yer edinebilme
Kusurluluk hissiyle savaşabilme
Hislerini bastırmadan sağlıklı bir biçimde lisana getirebilmede
Başarısızlık endişesiyle savaşabilme vb.
Şema terapi semptom odaklı değil kaynak odaklı bir terapi sistemidir. Sorunun niçinlerini, geçmiş yaşantılarla ve gelecek korkularıyla birleştirerek şemalar üzerinden çalışır. Ve bu biçimdece daha kalıcı bir tesir sağlar.
Şema terapiyle tedavi edilmeyen durumlar:
Akut ve büyük bir problemlerde uygulanmaz ( şema terapi, tam gelişmiş rahatsızlıklarda uygulanır ör; anksiyete)
Psikozlar ( şizofreni ve manik periyodundaki ataklarda
Ağır eksen 1 bozuklukları ( mesela intihar etabındaki majör depresyonda birinci müdahale terapi değil ilaç tedavisidir. Terapiye uygun hale gelince terapi uygulanır)
Ağır unsur kullanması (kişinin kendi öz farkındalığında olmadığı hallerde)
Sorunun duruma ilişkin olduğu şemaya ilişkin olmadığı durumlarda.
ŞEMALAR NASIL OLUŞURLAR?
Yapılan araştırmalarca ruhsal ve psikiyatrik kökenli rahatsızlıkların temelinde 18 ana niyet ve hissin olduğu bulunmuştur. Şema terapi bu 18 kök fikir ve duyguya ‘ Erken Periyot Uyumsuz Şemalar’ ismini vermiştir. Biz özetlemek gerekirse her bir yapıya ‘Şema’ diyoruz.
Şema terapi bu kök niyetleri derinlemesine çalışarak ortaya çıkan rahatsızlığın giderilmesinde ve bir dahalenmesinde büyük oranda yardımcı olan bir terapi sistemidir.
Pekala, bu hayatımızın erken devirlerinde ortaya çıkan ve tüm hayatımızı etkileyen yapılar nasıl oluşurlar?
hayatın erken periyodunda ortaya çıkan bu şemaların oluşum niçinlerine bakıldığında 3 farklı niye bulunmuştur.
1. Çocukluk gereksinimlerinin ( sevgi, adalet, inanç ve saygı) gereğince giderilmemiş olması ya da epey çok karşılanmış olması.
2. Mizaç farklılıkları da şemaların gelişmeninde gereksinimlerin karşılanıp karşılanmaması kadar kıymetlidir. (9 farklı ana mizaç, 27 farklı alt tipten oluşur. Ve her mizacı tesiri altına alan farklı yoğunlukta his, fikir ve davranış yapıları mevcuttur). Çocukluk gereksinimlerinin gereğince karşılanması bile kişi tarafınca (mizaç etkisiyle) gereğince gereksinimin doyurulmamış olduğu hissine niye olabilir.
3. İçinde yaşanılan toplumun özellikleri (Bazı fikir, his ve davranışlar ortasında bulunduğu toplumda toplumsal özellik gösterir ve olağan kabul edilirler. Ör; bizim toplumumuzda fedakâr bir evlat, toplumca alkışlanır ve aferin alır. Bu da Fedakârlık Şemasının gelişmenine ortam hazırlayabilir.)
ÇOCUKLUK GEREKSİNİMLERİNE BAĞLI GELİŞEN ŞEMALAR
Son vakit içinderda kabul görmüş olan 4 temel çocukluk gereksinimimizin yeteri kadar karşılanmaması kararında zihnimiz bu gereksinimlerimizi giderebilmek için başa çıkma yolları yani, şemalar geliştirir. Birinci vakit içinderda bu başa çıkmalar ruhun gelişimi için faydalı olup ruhu korusa da ilerleyen vakit içinderda ruhsal sorunların oluşması için köken oluştururlar. Karşılanmamış çocukluk muhtaçlıkları ve onların kararında gelişen şemalar şöylekidir:
1. Sevgi ve Aidiyet Gereksiniminin gereğince karşılanmadığı durumlarda; duygusal mahrumluk, hisleri bastırma, kusurluluk ve toplumsal izolasyon şemaları.
2. Hürmet gereksiniminin gereğince karşılanmamış olması; başarısızlık, içiçelik, boyun eğicilik, bağımlılık şeması.
3. Özgürlük gereksiniminin gereğince karşılanmamış olmasında; yetersiz özdenetim, haklılık şemaları
4. Adalet gereksiniminin gereğince karşılanmadığı vakit ; (karamsarlık, terk edilme, kuşkuculuk, dayanıksızlık) evham şemaları ve (yüksek standartlar, cezalandırıcılık, fedakârlık) vicdan şemaları oluşur.