Polikistik over sendromu (PKOS), üreme çağındaki bayanlarda EN SIK izlenen hormonal bozukluktur. Toplumdaki bayanların %4 ile %18’inde izlenirken özel birtakım alt kümelerde %26’ya kadar bir oranda görülebilmektedir. PKOS’lu bayanlarda sistemsiz adet, artmış ve uzamış adet kanamaları, çok kıllanma, sivilcelenmede artış ve hamile kalmakta zorluk (infertilite-subfertilite) çoğunlukla izlenir.Toplumda sık görülen bir durum bulunmasına karşın sebebi tam olarak bilinmemektedir. Belirlenmesi sıkıntı bir hayli genin ,gen dışı lakin gen nazaranvlerini etkileyen (epigenetik) ve çevresel faktörlerin bir arada tesir ederek bu duruma yol açtığı düşünülmektedir.
2003 yılına ilişkin Rotterdam kriterlerine göre yumurtlamanın az ya da hiç olmaması (oligoovülasyon ya da anovülasyon) ve kararında sistemsiz adet yahut hiç adet olamama, klinik yahut biyokimyasal olarak androjen (erkeklik hormonu ve alt tipleri) fazlalığı ve buna bağlı olarak çok kıllanma ve sivilcelenme ve jinekolojik ultrasonografide yumurtalıkların ‘’polikistik’’ halde görülmesi durumlarından ikisine sahip olan bayanlar polikistik over sendromu tanısı alırlar.
Bulgu ve Semptomlar
Sistemsiz ya da hiç adet olamama en sık rastlanan durumdur. Adet kanamaları sıklıkla fazla ve uzun olarak izlenir. Jinekolojik ultrasonografide yumurtalık boyutları olağandan büyüktür ve tipik olarak yumurtalık dış yüzeyinin çabucak altında inci tanesi üzere sıralanmış ufak yumurta kesecikleri dikkat çeker. Beden ve yüzde kıllanmada artış, yağlı cilt, sivilcelenmede artış çoğunlukla izlenir. Hastalar sıklıkla hamile kalmada problemler yaşarlar. Birçok hasta olağandan çok beden tartısına sahiptir. Tip 2 şeker hastalığı, obesite, uykuda teneffüsün muhakkak aralıklarla durması (obstüktif tip apne), his durum bozuklukları (çoğu kere depresif bir ruh hali) ve rahim zarı kanseri (endometrium kanseri) için artmış bir risk durumu hastalığa eşlik eden öteki tıbbi durumlardır. Tek başına polikistik over görünümüne sahip olan bayanlarda öteki iki kriterden en az biri yoksa, hastaya polikistik over sendromu tanısı konamaz. Yalnızca overlerin polikistik görünümde olduğu söylenebilir. bir daha de bu tip durumlarda bilhassa gebelik elde etmek için YARDIMLA ÜREME TEKNİKLERİNİN kullanılması kelam konusu ise ilaç tipleri ve dozlarında çağdaş kılavuzları takip etmek kıymet arzeder. Toparlamak gerekirse;
1.Düzensiz adet ya da hiç adet olamama
2.İnfertilite-subfertilite (gebe kalmakta zorluk)
3.Yüksek androjen düzeylerine bağlı sivilcelenme, erkek tipi kıllanma, erkek tipi saç dökülmesi
4.Fazla ve uzun süren adet kanamaları
5.Olguların %80’inde fazla kilo
6.Ultrasonografide yumurtalıklarda polikistik görünüm PCOS’daki en sık karşılaşılan bulgu ve semptomlardır.
Polikistik over sendromlu hastalarda ‘’Metabolik Sendrom’’ olarak isimlendirilen göbek etrafında bariz yağlanmanın eşlik ettiği fazla kilolu olma durumu,insülin direncinin mevcudiyeti,serum insülin, homosistein, serum testosteron ve dihidrotestosteron üzere androjen (erkeklik hormonu ve erkeklik hormonu tesiri gösteren maddeler) seviyelerinin arttığı bir klinik tablo birçok olguda hastalığa eşlik eder. Androjenik hormonların yüksekliği iç organların yağlanmasını da birlikteinde getirir.
Unutulmamalıdır ki PKOS’lu hastaların %80’inde fazla kilo izlenir.%20 hasta OLAĞAN KİLODADIR. Klinik olarak görünümleri tipik PKOS’lu hastalardan farklı olabileceği için birçok sefer yanlışsız teşhis ve tedavi uygulanmasında geç kalınabilmektedir.
Polikistik Over Sendromunda Tedavi
Tedavi 4 alana yönelik olarak düzenlenmelidir:
1.İnsülin direncini azaltmak
2.Doğurganlık suratını artırmak yani infertilite durumunu düzeltmek
3.Aşırı kıllanma (hirsutizm) ve sivilce gelişmenini tedavi etmek
4.Adetleri düzeltmek ve bu sayede endometriumda (rahim zarında) hiperplazi ya da kanser üzere oluşumların gelişmenini ortadan kaldırmak
Bunun için birinci vakit içinderda hasta kilolu ise uygun diyet, idman ve ilaçlarla (Tip 2 şeker hastalığında kullanılan tabletler) beden yükünün %5 ile %15 içinde bir oranda kilo vermek tavsiyesinde bulunulmalıdır.Özellikle bir epey genç hasta bunu başarırsa adetleri ötürüsı ile yumurta geliştirip attıkları adet döngüsü tertibe girecektir.Bu hastaların birçok zaten gebeliği de yakalayabilmektedir. İnsülin direnci de besbelli bir biçimde azalır.
Sistemli adet döngülerini yakalayana kadar adet düzenleyici ilaçlarla yapay olarak adetler düzenlenmelidir.Tüylenme sorunu için makul ilaçlar ve kozmetik yaklaşımlar kullanılmaktadır.
Görüldüğü üzere polikistik over sendromu olgularında birbirini tetikleyen sorunlardan oluşan kısır döngü kırıldığı anda yumurtlama, hamile kalma,insülin direncinde azalma , çok kıllanma ve sivilce gelişimi bizatihi düzelme yoluna girmektedir. Hayat şekli ve beslenme alışkanlıklarının düzeltilmesi ile bu kadar sorunun peşpeşe güzelleşip olağan işlevlerine dönmesi tıp alanında ender izlenen durumlardandır. Lakin kilo vermek bir fazlaca hasta için o kadar kolay olmamaktadır.
Kilo kaybına karşın adetleri düzelmeyen ya da kilolu olmamasına karşın adetleri sistemli olmayan hastalarda gebelik isteği da var ise yumurtlamayı başlatan/tetikleyen ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçların hepsi kesinlikle tabip önerisi, hekim takibi altında kullanılmalıdır. PKOS’ta yumurtlamayı teşvik etmek için birçok defa tabletler kullanılırken hormonal iğnelerden de faydalanılmaktadır. Takip altında iken yumurtlaması sistemli olarak izlenen hastalarda belli bir süre (yaşa bakılırsa 3-6 ay arası) geçmesine karşın hala gebelik elde edilemediyse intrauterin inseminasyon (IUI-aşılama) yahut tüp bebek tedavisi ile yola devam edilmektedir. Bilhassa tüp bebek tedavisine giren hastalarda yumurta geliştirme süreci (kontrollü overyan hiperstimülasyon-KOH) deneyimli doktorlar tarafınca dikkatle yapılmalıdır. Zira uygun olmayan ilaçların uygun olmayan dozlarda kullanılması sebebi ile PKOS’lu hastalarda overyan hiperstimülasyon sendromu (OHSS) olarak isimlendirilen kimi artmış olumsuz durumlara niye olan bir klinik tablo gelişebilir.
2003 yılına ilişkin Rotterdam kriterlerine göre yumurtlamanın az ya da hiç olmaması (oligoovülasyon ya da anovülasyon) ve kararında sistemsiz adet yahut hiç adet olamama, klinik yahut biyokimyasal olarak androjen (erkeklik hormonu ve alt tipleri) fazlalığı ve buna bağlı olarak çok kıllanma ve sivilcelenme ve jinekolojik ultrasonografide yumurtalıkların ‘’polikistik’’ halde görülmesi durumlarından ikisine sahip olan bayanlar polikistik over sendromu tanısı alırlar.
Bulgu ve Semptomlar
Sistemsiz ya da hiç adet olamama en sık rastlanan durumdur. Adet kanamaları sıklıkla fazla ve uzun olarak izlenir. Jinekolojik ultrasonografide yumurtalık boyutları olağandan büyüktür ve tipik olarak yumurtalık dış yüzeyinin çabucak altında inci tanesi üzere sıralanmış ufak yumurta kesecikleri dikkat çeker. Beden ve yüzde kıllanmada artış, yağlı cilt, sivilcelenmede artış çoğunlukla izlenir. Hastalar sıklıkla hamile kalmada problemler yaşarlar. Birçok hasta olağandan çok beden tartısına sahiptir. Tip 2 şeker hastalığı, obesite, uykuda teneffüsün muhakkak aralıklarla durması (obstüktif tip apne), his durum bozuklukları (çoğu kere depresif bir ruh hali) ve rahim zarı kanseri (endometrium kanseri) için artmış bir risk durumu hastalığa eşlik eden öteki tıbbi durumlardır. Tek başına polikistik over görünümüne sahip olan bayanlarda öteki iki kriterden en az biri yoksa, hastaya polikistik over sendromu tanısı konamaz. Yalnızca overlerin polikistik görünümde olduğu söylenebilir. bir daha de bu tip durumlarda bilhassa gebelik elde etmek için YARDIMLA ÜREME TEKNİKLERİNİN kullanılması kelam konusu ise ilaç tipleri ve dozlarında çağdaş kılavuzları takip etmek kıymet arzeder. Toparlamak gerekirse;
1.Düzensiz adet ya da hiç adet olamama
2.İnfertilite-subfertilite (gebe kalmakta zorluk)
3.Yüksek androjen düzeylerine bağlı sivilcelenme, erkek tipi kıllanma, erkek tipi saç dökülmesi
4.Fazla ve uzun süren adet kanamaları
5.Olguların %80’inde fazla kilo
6.Ultrasonografide yumurtalıklarda polikistik görünüm PCOS’daki en sık karşılaşılan bulgu ve semptomlardır.
Polikistik over sendromlu hastalarda ‘’Metabolik Sendrom’’ olarak isimlendirilen göbek etrafında bariz yağlanmanın eşlik ettiği fazla kilolu olma durumu,insülin direncinin mevcudiyeti,serum insülin, homosistein, serum testosteron ve dihidrotestosteron üzere androjen (erkeklik hormonu ve erkeklik hormonu tesiri gösteren maddeler) seviyelerinin arttığı bir klinik tablo birçok olguda hastalığa eşlik eder. Androjenik hormonların yüksekliği iç organların yağlanmasını da birlikteinde getirir.
Unutulmamalıdır ki PKOS’lu hastaların %80’inde fazla kilo izlenir.%20 hasta OLAĞAN KİLODADIR. Klinik olarak görünümleri tipik PKOS’lu hastalardan farklı olabileceği için birçok sefer yanlışsız teşhis ve tedavi uygulanmasında geç kalınabilmektedir.
Polikistik Over Sendromunda Tedavi
Tedavi 4 alana yönelik olarak düzenlenmelidir:
1.İnsülin direncini azaltmak
2.Doğurganlık suratını artırmak yani infertilite durumunu düzeltmek
3.Aşırı kıllanma (hirsutizm) ve sivilce gelişmenini tedavi etmek
4.Adetleri düzeltmek ve bu sayede endometriumda (rahim zarında) hiperplazi ya da kanser üzere oluşumların gelişmenini ortadan kaldırmak
Bunun için birinci vakit içinderda hasta kilolu ise uygun diyet, idman ve ilaçlarla (Tip 2 şeker hastalığında kullanılan tabletler) beden yükünün %5 ile %15 içinde bir oranda kilo vermek tavsiyesinde bulunulmalıdır.Özellikle bir epey genç hasta bunu başarırsa adetleri ötürüsı ile yumurta geliştirip attıkları adet döngüsü tertibe girecektir.Bu hastaların birçok zaten gebeliği de yakalayabilmektedir. İnsülin direnci de besbelli bir biçimde azalır.
Sistemli adet döngülerini yakalayana kadar adet düzenleyici ilaçlarla yapay olarak adetler düzenlenmelidir.Tüylenme sorunu için makul ilaçlar ve kozmetik yaklaşımlar kullanılmaktadır.
Görüldüğü üzere polikistik over sendromu olgularında birbirini tetikleyen sorunlardan oluşan kısır döngü kırıldığı anda yumurtlama, hamile kalma,insülin direncinde azalma , çok kıllanma ve sivilce gelişimi bizatihi düzelme yoluna girmektedir. Hayat şekli ve beslenme alışkanlıklarının düzeltilmesi ile bu kadar sorunun peşpeşe güzelleşip olağan işlevlerine dönmesi tıp alanında ender izlenen durumlardandır. Lakin kilo vermek bir fazlaca hasta için o kadar kolay olmamaktadır.
Kilo kaybına karşın adetleri düzelmeyen ya da kilolu olmamasına karşın adetleri sistemli olmayan hastalarda gebelik isteği da var ise yumurtlamayı başlatan/tetikleyen ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçların hepsi kesinlikle tabip önerisi, hekim takibi altında kullanılmalıdır. PKOS’ta yumurtlamayı teşvik etmek için birçok defa tabletler kullanılırken hormonal iğnelerden de faydalanılmaktadır. Takip altında iken yumurtlaması sistemli olarak izlenen hastalarda belli bir süre (yaşa bakılırsa 3-6 ay arası) geçmesine karşın hala gebelik elde edilemediyse intrauterin inseminasyon (IUI-aşılama) yahut tüp bebek tedavisi ile yola devam edilmektedir. Bilhassa tüp bebek tedavisine giren hastalarda yumurta geliştirme süreci (kontrollü overyan hiperstimülasyon-KOH) deneyimli doktorlar tarafınca dikkatle yapılmalıdır. Zira uygun olmayan ilaçların uygun olmayan dozlarda kullanılması sebebi ile PKOS’lu hastalarda overyan hiperstimülasyon sendromu (OHSS) olarak isimlendirilen kimi artmış olumsuz durumlara niye olan bir klinik tablo gelişebilir.