ÖZET
Öfke sıklıkla doyurulmamış istek ve dileklere, beklenmeyen ve istenmeyen sonuçlara, karşılanmayan beklentilere karşı verdiğimiz bir duygusal reaksiyondur. Öfke başka tüm hisler üzere doğal, üniversal ve sağlıklı olarak söz edildiği ve denetim edilip, yeterli yönetilebildiği vakit, yapan ve bireyler içindeki irtibatı düzelten bir histir. Lakin denetim edilemeyen ve yıkıcı bir biçimde davranışlara yansıyarak tahrip edici reaksiyonlara dönüşme potansiyeline de sahip bir histir. Temel fizyolojik gereksinimlerinin karşılanmaması durumunda bireyde olumsuz hisler oluşmaktadır. Öfke de bu olumsuz hisler içerisinde yer almaktadır. Öfke duygusu denetimden çıkar ve önüne geçilemez bir biçime ulaşırsa çok yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. Öfke duygusu ile baş etmeye çalışan bireyler öncelikli olarak öfkeye neyin sebep olduğunu, asıl kaynağını ve hangi biçimde gösterebileceklerinin şuurunda olmalı ve anlamalıdırlar. Bu araştırma, öfke nedir, belirtileri nelerdir, öfkeye neler sebep olur, nasıl denetimler altına alınır ve baş etme stratejileri hakkında bilgi vermekte ve bu bahiste yapılan araştırmaların üzere alana olumlu katkılar sağlanacağı düşülmektedir.
Anahtar sözcükler: öfke, öfke idaresi, engelleme, reddedilme, kışkırtma.
ABSTRACT
Anger is often an emotional response to unsatisfied wishes and desires, unexpected and undesirable results, and unmet expectations. Anger, like all other emotions, is a constructive emotion that improves communication between individuals when it is expressed naturally, universally and healthy, and when it can be controlled and managed well. However, it is an emotion that has the potential to turn into destructive reactions by reflecting on behaviors in an uncontrollable and destructive way. In the event that basic physiological needs are not met, negative emotions occur in the individual. Anger is also included in these negative emotions. If the feeling of anger gets out of control and reaches an unstoppable form, it can have devastating consequences. People who are trying to cope with the feeling of anger must first be aware of and understand what causes anger, its main source and how they can show it. This research provides information about what anger is, what its symptoms are, what causes anger, how to control it, and coping strategies, and it is thought that the researches on this subject will make positive contributions to the field.
Key words: anger, anger management, inhibition, rejection, provocation.
ÖFKE DUYGUSU
GİRİŞ
Öfke Nedir?
Hisler, bireyin kendisini yeterli ya da makus hissetmesine niye olmaktadır lakin bireyi insan olarak değerlendirirken yeterli ya da makûs olarak kıymetlendirme için kâfi değillerdir. Bireyin olumlu his hissedebilmesi için yemek yeme, barınma ve korunma üzere temel fizyolojik gereksinimlerinin karşılanmış olması gerekmektedir. Temel fizyolojik muhtaçlıklarının karşılanmaması durumunda bireyde olumsuz hisler oluşmaktadır. Öfke de bu olumsuz hisler içerisinde yer almaktadır (Yeğin, 2010).
Olağan şartlarda kendini belirli etmeyen öfke, insanlarda ki öteki tüm hisler üzere doğuştan gelen potansiyel bir histir (Marx, 1976; Eroğlu ve İrdem, 2016).
Amerikan Psikoloji Derneği (APA)’ ya göre, öfke (anger), kasıtlı bir biçimde yanlış yaptığı hissi veren bir şeye yahut bir kimseye karşı düşmanlık duyma ile karakterize edilmiş bir his olarak tanımlanmıştır (Eroğlu ve İrdem, 2016).
Psikoloji, öfke hissine heyecan konusu ortasında yer vermektedir. Heyecan, çok ağır olarak yaşanan ve bireyde gerginlik ve taşkınlığa sebep olan hislerdir. Bireyde yaşanan bu heyecan kararında ruhsal ve bedensel istikrar de bozulma oluşmaktadır. Öfke duygusu bireyde, engellenme, incinme, saldırganlık, hışım ve hiddet tepkileridir (Morgan, 1980; Yeğin, 2010).
Öfke sıklıkla doyurulmamış istek ve isteklere, beklenmeyen ve istenmeyen sonuçlara, karşılanmayan beklentilere karşı verdiğimiz bir duygusal yansıdır. Öfke öbür tüm hisler üzere doğal, üniversal ve sağlıklı olarak tabir edildiği ve denetim edilip, güzel yönetilebildiği vakit, yapan ve bireyler içindeki irtibatı düzelten bir histir. Ancak denetim edilemeyen ve yıkıcı bir biçimde davranışlara yansıyarak tahrip edici reaksiyonlara dönüşme potansiyeline de sahip bir histir (Soykan, 2003; Eroğlu ve İrdem, 2016).
Öfke günlük yaşantımızda pek fazla faal bir histir. Dünyanın şu an için mevcut durumunu göz önüne alacak olursak sıkıntı hayat şartları, bireyin güvenliği ve sıhhat ve hayat teminatının kâfi seviyede olmamasına, bireylerin ekonomik seviyelerinin kâfi seviyede olmaması sebebiyle şartları karşılamada zorluk çekilmesi ve tıpkı zamandainde, çaresiz ve problemli, engellenmiş hale gelmektedir. Bu durumlar kararında bireyin engellenmiş olması kendisinde öfke ye sebep olmaktadır. Öfke, şahısta üç biçimde ortaya çıktığını söz edebiliriz; kişinin kendisine, öteki bireylere ve dış dünyaya karşı oluşmaktadır (Soykan, 2003).
Öfkenin gündelik ömrümüzde rolü ve fonksiyonunu şöyle söz edebiliriz; öfke kişinin dışa dönük vermiş olduğu olağandışı olmayan ve hayatının devamlılığı için olması gereken duygusal bir yansıdır. Öfke bireyde uyarıcı tesir yaratan bir histir. Öfke bireyi içsel ve dışsal tehditlere karşı uyaran ve bireyi bu tehditlerden muhafazaya imkan sağlayan bir histir. Öfke denetim altına alınabildiği sürece bireye yarar sağlayan aksi takdirde denetim altına alınamadığı, sağlanamadığı durumlarda bireye ve etrafına ziyan veren bir histir. Öfke bireyde yeniliklere, öğrenmelere ilgi ve merak uyandıran bir çeşit güç ve motivasyondur. Öfkenin bireyde yarar sağlayan, ziyan vermeyen bir his olabilmesi için inkâr edilmemesi, kabul edilmesi, kendi içerisinde bastırılmaması, hissin ne olduğunun bilinmesi ve denetimli bir biçimde ortaya konulması gerekmektedir. Birey tarafınca onay alan, varlığı ve olduğu kabul edilen, isimlendirilebilen öfke duygusu yarar sağlayan bir durumdur (Soykan, 2003).
Gündelik yaşantımızda öfke meselelerimizde tahlil yolu ya da aracı değildir. Karşıdaki bireyden intikam alma, onun canını yakma, suçlama, şiddet gösterme formunda kullanılmaması gerekmektedir. Etrafımızdaki insanları denetim altına alma, haksız iken haklı çıkma, cürüm sürece, farklı bireylere ziyan verme yolu değildir (Soykan, 2003).
Öfke ile İlgili Kuramsal Yaklaşımlar
Öfke hissini anlamlandırabilmek için biroldukça kuramsal yaklaşımlardan faydalanabilmekteyiz. Evrimsel yaklaşımcılar; Darwinci’nin his anlayışından yola çıkarak öfkenin biyolojik ve adaptif semptomlarını anlamlandırmayı hedefleyen, bütün hisler üzere doğum ile birlikte edinildiğini ve üniversal olduğunu ileri sürmektedir. Ekman (1973) öfke hissinin hayat çabası olarak idrak edilen rastgele bir gözdağına karşı organizmanın resen oluşan bir yansısının oluştuğunu ileri sürmektedir, oluşan bu reaksiyon çeşitli kültürlerde yakın biçimlerde gözlenmesi niçini ile öfke hissini insancıl bir his olarak açıklamaktadır (Dilekler, Törenli ve Selvi, 2014). James’in kanıları belirtilecek olursa, his ve dikkatle onun hislere rağmen bildiğimiz ilişkisi olan “hissetme”, bedensel bir tepkisi olmaktadır. Aristo’nun niyetine bakılırsa, his ortaya konulan bir olayın bir ihtirasa ait olarak daha fazla yahut daha az akıllı idrak biçimi olmaktadır. Çağdaş tartışmalar bu iki teoride, süreç ve bünye bakımından epeyce fazla değişikliklerle devam etmektedir (Şahin, 2005).
Evrimsel yaklaşıma aykırı bir niyet olan toplumsal inşacı yaklaşımcılar, hislerin toplumsal alakaların sonucu olarak belirtmektedir. Toplumsal manada hislere verilen manaların öfke hissinin hangi halde deneyim edildiğini manalandırmak için elverişli bir yaklaşım olduğunu belirtmektedirler. Thomas (2007) eşliğinde sürdürülen bir incelemede; bireyin devamlı olarak öfke düzeyi, durumsal tetikleyiciler ve ökenin bedensel ve ilişkisel sonuçları ile kontaklı olmaktadır. Göz arkası edilen düş kırıklıkları ve hürmet düzeyi haricinde irtibatla karşı karşıya kalmak tetikleyiciler içerisinde olduğu belirtilmektedir. Devamlı olarak öfke düzeyi yüksek olan bireylerin bu tetikleyicilere rağmen öfke düzeylerini bedensel ve sözel olarak açıklama ihtiyaçlarının fazla olduğu ortaya konmaktadır. Devamlı öfke düzeyi düşük düzeyde olan bireylerin ise tam karşı bir halde öfke oluşturacak biçimde açıklanmakta, bu durum bireylerarası etkileşimleri daha müspet hale getirmektedir. Devamlı olarak öfke düzeyleri yüksek olan bireylerde öfkenin belirtildiğı negatif hayatlardan hüsrana uğrama ve deneyim edinme ihtimali daha düşük olmakta ve bireylerarası sıkıntılar daha çoğunlukta gözlenmektedir. Yapılan bu inceleme bize, bireylerin öfkeyi çeşitli biçimlerde yaşaması toplumsal bağlantıdaki biroldukca çeşitli değişkenle temaslı olmaktadır.
Bilişsel yaklaşıma bakılırsa; öfke bireyin kendisi, öbürleri ve hayata karşı olan incelemelerinde yer edinen bilişsel vakit içerisinde ilgisini meydana getirmeyi hedefleyen kuramsal bir yaklaşım olmaktadır. Bu niyete bakılırsa, geçmişte engelleme, saldırganlık niyetine dayandırılarak öfkenin bireyin gayeleriyle ahenk sağlamayan negatif niyetlerden meydana geldiği, öfke daha sonrasında ise saldırgan hareketlere istinaden bir yatkınlığın oluştuğunu ileri sürmektedir. ondan sonrasında bu niyet ise bir daha incelenerek yeni bir yapı ortaya konmaktadır. Bu yapı ise, istek dışı bir durum bireyde negatif duygulanıma sebep olabilmekte, bu negatif duygulanım ise bireyde saldırma ve uzaklaşma yansılarını aktif hala getirmektedir. Birey saldırmaya odaklanmış ise öfke duygusu hissetmekte ve hissedilen bu his farklı bilişsel incelemeler ve niçinsel göndermeler yelpazesinden geçerek öfke potansiyeli oluşturmaktadır. Bilişsel klinik teori de öfkeyi anlamlandırma da bireylerin öfke hakkındaki görüşlerini dikkate almakta ve öfkede düş kırıklığı oluşturan, engelleyen yahut ufak düşürücü durumların; bilişsel vakit içinderın, zıtlık, saldırganlık ve kendini geri çekme üzere hareketlerin ve duygusal dürtülerin tesirli olduğunu öne sürmektedir. Psikanalitik kuram ise; öfke hissine doymamış cinsel ve yıkıcı güdülerin değerinden bahsetmektedir. Doymamış bu güdüler sonucunda ortaya çıkan bilinçdışı ruhsal arbedelerden dolayı öfke, şuur düzeyine ulaşırken savunma düzenekleri tarafınca değişime uğrayabildiği üzere direkt olarak saldırgan hareketler olarak da ortaya çıkabilmektedir. Öfke duygusu bilinçdışı savunma düzeneklerini davranışa dönüştürüp bireyi içsel uyarıcılara rağmen himaye eden ve hislerin hazırlanmasına imkân sağlayan bir ihtar nazaranvi de benimsemektedir. Bir öteki işlevi ise arınma yaşanmasına imkan sağlamaktadır. Ama dışsal doğruluğun saptırılmasına niye oluyor ve yıkıcı bir halde lisana getiriliyor ise yetkinliğini yitirmektedir (Dilekler, Törenli ve Selvi, 2014).
Öfke Hissini Harekete Geçiren Etkenler
Uzmanlar öfkeye sebep olan faktörlerin çeşitliliğine kıymet göstermektedirler. Bu çeşit faktörlere engelleme öncülük etmektedir. Engelleme; istek, ihtiyaç yahut bir hareketin hedefine erişmesinin önüne geçilmesi olarak açıklanmaktadır. Farklı bir biçimde açıklanması gerekirse, kişinin arzuladığı bir objeye, erişmek istediği belirli bir amaca yahut ihtiyaçlarının karşılanmasının önüne geçildiği süreç içerisinde meydana gelen negatif duygulanım olarak belirtilmektedir. Bireyin keyif almasını engelleyecek olan her hareket, olay yahut birey, öfke hissinin sebebini ortaya koymaktadır. Engellenmekten dolayı ortaya çıkan saldırganlıkla ilgili durum ise, gıpta etmek ve kıskançlığın meydana getirdiği düşmanlık olmaktadır. Öfkeyi meydana getiren sebeplerden bir başkası ise kışkırtma davranışı olmaktadır. Kışkırtma, kişiyi rastgele bir davranışa iten durum olmaktadır. Öfke hissinin oluşmasının başka niçini ise reddedilmektir. Birey her yaş kümesinde reddedilme durumu ile karşı karşıya kaldığı süreç içerinde öfke hissinde yükselme görülmektedir. Rahatsız edici ve güzel karşılanmayan uyarıcılar, rol model edinme, mutlu olmama, ferdî özgürlüğe ve kişiliğe saygısızlık ve çevresel pahalara karşı hürmet duyulmaması üzere durumlarda da öfke duygusu görülmektedir. Öfke duygusu iki ana sebepten dolayı oluşabilmektedir. birinci vakit içinderda kişinin kendisinden (iç niçinler), ikinci olarak ise etraftaki bireylerin (dış niçinler) meydana getirdiği hislerden oluşabilmektedir (Yeğin, 2010).
Öfkenin Belirtileri
Öfke hissini belirtmemize niye olan üç ana alt yapı bulunmaktadır. Bunlar; bilişsel, fizyolojik ve davranışsal olmak üzere isimlendirilmektedir. Bilişsel yapı, umut ve kanılar üzere öfke duygusu ile alakalı olan düzenekleri kapsayan açıklama biçimi olmaktadır. Fizyolojik yapı, bireyin limbik sistem ve tansiyondaki farklılığını ele almaktadır. Davranışsal yapı ise, kin ve saldırganlık durumlarını kapsayan öğrenilmiş öfke biçimi olmaktadır. Bu üç yapı birbirleri ile temaslı olarak öfke durumunu açıklamaktadır. Kişi, hazır olmayan, ani, çeşitli bir olayın bir modülü haline geldiği vakit organizmada kasılma, bedende sertleşme, kalp atış suratında artış, göz bebeklerinde büyüme üzere durumlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu duruma irkilme tepkisi ismi verilmektedir. Öfke hissinin şiddeti, önümüze çıkan pürüzün büyüklüğüne ve tatmin olma güdüsünün kıymetine bakılırsa farklılık göstermektedir. Öfke hissinin en açık biçimde görülme durumunu açıklayacak olursak;
Öfke ile İlgili Hisler
Yapılan araştırmalara bakıldığında aslında öfke hissinin, kişinin hayatış olduğu öteki hisler ile içinde kıymetli ölçüde bir irtibat bulunduğu görülmektedir. Öfke oluşumunun kişinin hayatış olduğu anksiyetenin, suçluluk hissinin, depresyon şiddetinin, kişinin cinsel hayatının ve bununla birlikte kişinin bağımlılıkları ile yanlışsız orantılı bir münasebeti mevcuttur (Fava ve ark., 1990; Soykan, 2003). Bireylerin öfke yaşadıkları anlara bakıldığında öfke hissinin kişinin hayatış olduğu asıl hislerin ve olayların kararında meydana geldiği görülmektedir. Yani öfke duygusu aslında bireyde oluşan ikincil hisler olduğu, kişinin asıl hayatış ve hissetmiş olduğu dert, endişe, yalnızlık, reddedilme, alınma, kırılma hayal kırıklığı üzere asıl hislerden daha sonra ortaya çıkan bir his olduğu şahısların farkındalıkları açısından pek kıymet taşımaktadır (Gordon, 1999; Soykan, 2003). En sıradan biçimde açıklamak gerekirse aslında öfke duygusu, kişinin uzun vakittir ortasında bastırdığı kızgınlıkları kararı göstermiş olduğu bir histir (Soykan, 2003).
Şahısta bulunan birtakım psikotik bozukluklarda bireyde kronik öfke hissini oluşturmuş olabilmektir. Bipolar bozukluk, husus ve alkol bağımlılığı, depresyon üzere hastalıklar bunlara örnektir. Kelam konusu psikotik bozuklukların yanı sıra kişinin hayatış olduğu yas süreci, kronik ve ağrılı bedensel bir hastalığının bulunması üzere durumlarda da öfke duygusu görülebilmektedir (Soykan, 2003).
Kişinin hayatış olduğu çok öfke duygusu bireyde hem diğerlerine hem kendisine yönelik şiddet içeren davranışlar meydana getirebilmektedir. Kelam konusu şiddet içerikli davranışlar hem de sözel olmayan biçimde de kendini gösterebilmektedir (Speilberger ve ark., 1995; Soykan, 2003). Şahısta meydana gelen şiddet davranışları ve sözel biçimde gösterdiği ruhsal şiddet artık önüne geçilemez ve kişinin denetiminde olmaktan çıkabilmektedir. Bu üzere durumlarda ise çok dikkatli olunmalı zira durum önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Öfke duygusu ile artık kişinin denetiminde olmayan şiddet içerikli davranışların ağır sonuçlar doğurmaması ismine mevzu ile ilgili özverili olunmalı ve bununla birlikte önlemek ismine farkındalık ile ilgilenilmelidir (Soykan, 2003).
Kişinin hayatış olduğu öfke duygusu ve karşı tarafa göstermiş olduğu kızgınlık hisleri ile ilgili biroldukça çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalarda öfke duygusu ve kızgınlık, düşmanlık besleme üzere hislerin sebebinin sıklıkla devamlı hale gelmiş bir hadiseden daha sonra oluştuğu söylenmektedir (Berkowtz, 1993; Soykan, 2003). Etrafına karşı düşmanca tutumlar sergileyen ve birden fazla vakit öfkeli davranışlarda bulunan şahıslarda çok değerli sıhhat sorunlarına rastlanabilmektedir. Kelam konusu sıhhat problemleri öncelikli olarak kalp damar hastalıkları, yüksek tansiyon, dert bozukluğu, yorgunluk üzere psikosomatik hastalıklar olabileceği üzere, mide hastalıkları ve kronikleşen baş ağrıları da olabilmektedir (Tavris, 1989; Soykan, 2003). Geçmişte yapılmış olan çalışmalarda etrafına karşı düşmanlık besleyen ve öfke duyan bireylerin 20 yıl daha sonra, öfke sorunu olmayan bireylere oranla yüksek tansiyonlu, çok kilolu, alkol ve unsur kullanması daha fazla olan bireyler haline geldikleri belirtilmektedir (Soykan, 2003).
Öfke İdaresi
Önüne geçilebilir ve denetim edilebilir olan öfke duygusu vakit zaman önüne geçilemeyen, isimli sıkıntılara niye olabilecek şiddet içerikli hareketlerin temelinde de yer alabilmektedir. İsimli hata yaratacak durumlar yaratmadan şahısta oluşan öfke hissinin denetim edilebilir bir hale getirilmesi gerekmektedir (Soykan, 2003).
Öfke duygusu ile baş edilemediğinde; önemli sorunlara, toplumsal ve ferdi meselelere, şahıslar ortası bağlantının bozulmasına, kişinin aile ve iş hayatına olumsuz tesirlerde olmasına, depresyon, yeme bozuklukları, anksiyete, unsur bağımlılığı üzere çeşitli bozukluğa sebep olabilmektedir. Öfke denetiminin sağlanabilmesi ve kişinin öfke hissini gerçek yerde ve sağlıklı bir halde kullanabilmesi için birinci başta öfke hissinin kabulünün sağlanması ve hissin şuurunda olunması gerekmektedir. Birtakım beşerler hayatış oldukları öfke hissini kronik biçimde hayatlarında daima hale getirmişlerdir. Birtakım insanlarda yaşadıkları öfke hissini kendi içlerinde sindirmiş, varlığını kabul etmeyerek yokmuş üzere davranmışlardır. Birtakım beşerler ise Birinci olarak yaşadıkları öfke hissini içlerinde hazmetmeye çalışmış bir süre bastırmış fakat daha sonrasında daha büyük biçimde öfke patlamaları hayatışlardır. Kelam konusu biçimlerde öfke idaresini kendilerince sağlamaya çalışan bireylerin kullanmış oldukları biçimlerin sağlıklı sonuçlar doğurmadığı ve bununla birlikte bireylerin hayat standartlarını önemli biçimde etkilediği görülmektedir (Soykan, 2003).
Bireylerin yaşadıkları ağır öfke hissini karşı tarafa tabir ederken tercih ettikleri yollardan daha fazlası vardır. Bu bahiste öfke duygusu ile baş etmeye çalışan bireyler öncelikli olarak öfkeye neyin sebep olduğunu, asıl kaynağını ve hangi biçimde gösterebileceklerinin şuurunda olmalı ve anlamalıdırlar. Öfke idaresi olarak çeşitli ödevlendirmeler ile kişinin hayatış olduğu öfkeyi tanımasına imkan sağlar ve öfkenin niçinini algılayabilmesini kolaylaştırmaktadır. Yani aslında düşmanca haller sergileyerek karşısındaki bireyden intikam alma, onun hatalı olduğunu ve kendisinin haklı olduğunu vurgulamak ismine tercih etme, hata doğurabilecek şiddet içerikli davranışlar sergileme ismine öfkenin bir formül olmadığını fark etmelerine yönelik farkındalık çalışmaları yapılabilmektedir. Kelam konusu öfkeyi kullanış emellerinin gerçek olmadığını fark eden şahıslar artık öfkeyi daha sağlıklı bir halde karşı tarafa tabir etme hallerini kullanabilecektir. Kişinin öfkesini sağlıklı halde tabir etmesi için ve bu durumun idaresi için başvurulabilecek metotlar kısıtlı olmamakla birlikle çeşitlilik göstermektedir. Asıl üzerinde durulması gereken nokta burada; kişinin öfke idaresi ismine onun için asıl gerekli olanın ne olduğu sorusu üzerinde durulması ve sorunun asıl kaynağının farkında olması, kişi için kullanabileceği ona uygun olan tekniğin daha sağlıklı halde bulunması ismine kolaylık sağlayacaktır (Soykan; 2003).
Artık üzerinde daha fazlaca durulan öfke idaresi ve sağlıklı biçimlerde kullanılmasına yönelik yapılan çalışmalar artış ve çeşitlilik göstermeye başlamış bununla birlikte öfke idaresi sağlanabilmesi ismine terapi sanayisi kendini göstermeye başlamıştır (Genç, 2007; Eroğlu ve İrdem, 2016).
Bireylerin hayatış oldukları öfke duygusu kararında yıkıcı tesirlerin doğmaması ve bu hissin idaresi konusunda Davranış Bilimleri Enstitüsü çeşitli teknikler sunmaktadır. Kelam konusu yollar şöyle sıralanmaktadır:
SONUÇ
Öfke hissine bakıldığında, şayet his denetimden çıkar ve önüne geçilemez bir biçime ulaşırsa pek yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. halbuki ki öfke duygusu gerektiği yerde kullanıldığında aslında sağlıklı bir histir. Ama kişi öfke idaresini yapamaz ve şiddet içerikli davranışlar sergilemeye başlarsa sonuç herkes için yıkıcı olacaktır. Bu makalede öfke hissinin ana temaları üzerinde çalışılmıştır. Kelam konusu öfke duygusu ile yapılmış çalışmış çalışmalar kâfi olmamakla bir arada öfke ve öfkenin tabir üslupları mevzularındaki bilgi seviyemiz çok hudutlu kalmaktadır. Hiç kuşku yoktur ki öfke hissinin fonksiyonelliği ve yararlılığı konusunda daha hayli araştırma ve çalışma yapılmalıdır (Soykan, 2003).
Öfke sıklıkla doyurulmamış istek ve dileklere, beklenmeyen ve istenmeyen sonuçlara, karşılanmayan beklentilere karşı verdiğimiz bir duygusal reaksiyondur. Öfke başka tüm hisler üzere doğal, üniversal ve sağlıklı olarak söz edildiği ve denetim edilip, yeterli yönetilebildiği vakit, yapan ve bireyler içindeki irtibatı düzelten bir histir. Lakin denetim edilemeyen ve yıkıcı bir biçimde davranışlara yansıyarak tahrip edici reaksiyonlara dönüşme potansiyeline de sahip bir histir. Temel fizyolojik gereksinimlerinin karşılanmaması durumunda bireyde olumsuz hisler oluşmaktadır. Öfke de bu olumsuz hisler içerisinde yer almaktadır. Öfke duygusu denetimden çıkar ve önüne geçilemez bir biçime ulaşırsa çok yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. Öfke duygusu ile baş etmeye çalışan bireyler öncelikli olarak öfkeye neyin sebep olduğunu, asıl kaynağını ve hangi biçimde gösterebileceklerinin şuurunda olmalı ve anlamalıdırlar. Bu araştırma, öfke nedir, belirtileri nelerdir, öfkeye neler sebep olur, nasıl denetimler altına alınır ve baş etme stratejileri hakkında bilgi vermekte ve bu bahiste yapılan araştırmaların üzere alana olumlu katkılar sağlanacağı düşülmektedir.
Anahtar sözcükler: öfke, öfke idaresi, engelleme, reddedilme, kışkırtma.
ABSTRACT
Anger is often an emotional response to unsatisfied wishes and desires, unexpected and undesirable results, and unmet expectations. Anger, like all other emotions, is a constructive emotion that improves communication between individuals when it is expressed naturally, universally and healthy, and when it can be controlled and managed well. However, it is an emotion that has the potential to turn into destructive reactions by reflecting on behaviors in an uncontrollable and destructive way. In the event that basic physiological needs are not met, negative emotions occur in the individual. Anger is also included in these negative emotions. If the feeling of anger gets out of control and reaches an unstoppable form, it can have devastating consequences. People who are trying to cope with the feeling of anger must first be aware of and understand what causes anger, its main source and how they can show it. This research provides information about what anger is, what its symptoms are, what causes anger, how to control it, and coping strategies, and it is thought that the researches on this subject will make positive contributions to the field.
Key words: anger, anger management, inhibition, rejection, provocation.
ÖFKE DUYGUSU
GİRİŞ
Öfke Nedir?
Hisler, bireyin kendisini yeterli ya da makus hissetmesine niye olmaktadır lakin bireyi insan olarak değerlendirirken yeterli ya da makûs olarak kıymetlendirme için kâfi değillerdir. Bireyin olumlu his hissedebilmesi için yemek yeme, barınma ve korunma üzere temel fizyolojik gereksinimlerinin karşılanmış olması gerekmektedir. Temel fizyolojik muhtaçlıklarının karşılanmaması durumunda bireyde olumsuz hisler oluşmaktadır. Öfke de bu olumsuz hisler içerisinde yer almaktadır (Yeğin, 2010).
Olağan şartlarda kendini belirli etmeyen öfke, insanlarda ki öteki tüm hisler üzere doğuştan gelen potansiyel bir histir (Marx, 1976; Eroğlu ve İrdem, 2016).
Amerikan Psikoloji Derneği (APA)’ ya göre, öfke (anger), kasıtlı bir biçimde yanlış yaptığı hissi veren bir şeye yahut bir kimseye karşı düşmanlık duyma ile karakterize edilmiş bir his olarak tanımlanmıştır (Eroğlu ve İrdem, 2016).
Psikoloji, öfke hissine heyecan konusu ortasında yer vermektedir. Heyecan, çok ağır olarak yaşanan ve bireyde gerginlik ve taşkınlığa sebep olan hislerdir. Bireyde yaşanan bu heyecan kararında ruhsal ve bedensel istikrar de bozulma oluşmaktadır. Öfke duygusu bireyde, engellenme, incinme, saldırganlık, hışım ve hiddet tepkileridir (Morgan, 1980; Yeğin, 2010).
Öfke sıklıkla doyurulmamış istek ve isteklere, beklenmeyen ve istenmeyen sonuçlara, karşılanmayan beklentilere karşı verdiğimiz bir duygusal yansıdır. Öfke öbür tüm hisler üzere doğal, üniversal ve sağlıklı olarak tabir edildiği ve denetim edilip, güzel yönetilebildiği vakit, yapan ve bireyler içindeki irtibatı düzelten bir histir. Ancak denetim edilemeyen ve yıkıcı bir biçimde davranışlara yansıyarak tahrip edici reaksiyonlara dönüşme potansiyeline de sahip bir histir (Soykan, 2003; Eroğlu ve İrdem, 2016).
Öfke günlük yaşantımızda pek fazla faal bir histir. Dünyanın şu an için mevcut durumunu göz önüne alacak olursak sıkıntı hayat şartları, bireyin güvenliği ve sıhhat ve hayat teminatının kâfi seviyede olmamasına, bireylerin ekonomik seviyelerinin kâfi seviyede olmaması sebebiyle şartları karşılamada zorluk çekilmesi ve tıpkı zamandainde, çaresiz ve problemli, engellenmiş hale gelmektedir. Bu durumlar kararında bireyin engellenmiş olması kendisinde öfke ye sebep olmaktadır. Öfke, şahısta üç biçimde ortaya çıktığını söz edebiliriz; kişinin kendisine, öteki bireylere ve dış dünyaya karşı oluşmaktadır (Soykan, 2003).
Öfkenin gündelik ömrümüzde rolü ve fonksiyonunu şöyle söz edebiliriz; öfke kişinin dışa dönük vermiş olduğu olağandışı olmayan ve hayatının devamlılığı için olması gereken duygusal bir yansıdır. Öfke bireyde uyarıcı tesir yaratan bir histir. Öfke bireyi içsel ve dışsal tehditlere karşı uyaran ve bireyi bu tehditlerden muhafazaya imkan sağlayan bir histir. Öfke denetim altına alınabildiği sürece bireye yarar sağlayan aksi takdirde denetim altına alınamadığı, sağlanamadığı durumlarda bireye ve etrafına ziyan veren bir histir. Öfke bireyde yeniliklere, öğrenmelere ilgi ve merak uyandıran bir çeşit güç ve motivasyondur. Öfkenin bireyde yarar sağlayan, ziyan vermeyen bir his olabilmesi için inkâr edilmemesi, kabul edilmesi, kendi içerisinde bastırılmaması, hissin ne olduğunun bilinmesi ve denetimli bir biçimde ortaya konulması gerekmektedir. Birey tarafınca onay alan, varlığı ve olduğu kabul edilen, isimlendirilebilen öfke duygusu yarar sağlayan bir durumdur (Soykan, 2003).
Gündelik yaşantımızda öfke meselelerimizde tahlil yolu ya da aracı değildir. Karşıdaki bireyden intikam alma, onun canını yakma, suçlama, şiddet gösterme formunda kullanılmaması gerekmektedir. Etrafımızdaki insanları denetim altına alma, haksız iken haklı çıkma, cürüm sürece, farklı bireylere ziyan verme yolu değildir (Soykan, 2003).
Öfke ile İlgili Kuramsal Yaklaşımlar
Öfke hissini anlamlandırabilmek için biroldukça kuramsal yaklaşımlardan faydalanabilmekteyiz. Evrimsel yaklaşımcılar; Darwinci’nin his anlayışından yola çıkarak öfkenin biyolojik ve adaptif semptomlarını anlamlandırmayı hedefleyen, bütün hisler üzere doğum ile birlikte edinildiğini ve üniversal olduğunu ileri sürmektedir. Ekman (1973) öfke hissinin hayat çabası olarak idrak edilen rastgele bir gözdağına karşı organizmanın resen oluşan bir yansısının oluştuğunu ileri sürmektedir, oluşan bu reaksiyon çeşitli kültürlerde yakın biçimlerde gözlenmesi niçini ile öfke hissini insancıl bir his olarak açıklamaktadır (Dilekler, Törenli ve Selvi, 2014). James’in kanıları belirtilecek olursa, his ve dikkatle onun hislere rağmen bildiğimiz ilişkisi olan “hissetme”, bedensel bir tepkisi olmaktadır. Aristo’nun niyetine bakılırsa, his ortaya konulan bir olayın bir ihtirasa ait olarak daha fazla yahut daha az akıllı idrak biçimi olmaktadır. Çağdaş tartışmalar bu iki teoride, süreç ve bünye bakımından epeyce fazla değişikliklerle devam etmektedir (Şahin, 2005).
Evrimsel yaklaşıma aykırı bir niyet olan toplumsal inşacı yaklaşımcılar, hislerin toplumsal alakaların sonucu olarak belirtmektedir. Toplumsal manada hislere verilen manaların öfke hissinin hangi halde deneyim edildiğini manalandırmak için elverişli bir yaklaşım olduğunu belirtmektedirler. Thomas (2007) eşliğinde sürdürülen bir incelemede; bireyin devamlı olarak öfke düzeyi, durumsal tetikleyiciler ve ökenin bedensel ve ilişkisel sonuçları ile kontaklı olmaktadır. Göz arkası edilen düş kırıklıkları ve hürmet düzeyi haricinde irtibatla karşı karşıya kalmak tetikleyiciler içerisinde olduğu belirtilmektedir. Devamlı olarak öfke düzeyi yüksek olan bireylerin bu tetikleyicilere rağmen öfke düzeylerini bedensel ve sözel olarak açıklama ihtiyaçlarının fazla olduğu ortaya konmaktadır. Devamlı öfke düzeyi düşük düzeyde olan bireylerin ise tam karşı bir halde öfke oluşturacak biçimde açıklanmakta, bu durum bireylerarası etkileşimleri daha müspet hale getirmektedir. Devamlı olarak öfke düzeyleri yüksek olan bireylerde öfkenin belirtildiğı negatif hayatlardan hüsrana uğrama ve deneyim edinme ihtimali daha düşük olmakta ve bireylerarası sıkıntılar daha çoğunlukta gözlenmektedir. Yapılan bu inceleme bize, bireylerin öfkeyi çeşitli biçimlerde yaşaması toplumsal bağlantıdaki biroldukca çeşitli değişkenle temaslı olmaktadır.
Bilişsel yaklaşıma bakılırsa; öfke bireyin kendisi, öbürleri ve hayata karşı olan incelemelerinde yer edinen bilişsel vakit içerisinde ilgisini meydana getirmeyi hedefleyen kuramsal bir yaklaşım olmaktadır. Bu niyete bakılırsa, geçmişte engelleme, saldırganlık niyetine dayandırılarak öfkenin bireyin gayeleriyle ahenk sağlamayan negatif niyetlerden meydana geldiği, öfke daha sonrasında ise saldırgan hareketlere istinaden bir yatkınlığın oluştuğunu ileri sürmektedir. ondan sonrasında bu niyet ise bir daha incelenerek yeni bir yapı ortaya konmaktadır. Bu yapı ise, istek dışı bir durum bireyde negatif duygulanıma sebep olabilmekte, bu negatif duygulanım ise bireyde saldırma ve uzaklaşma yansılarını aktif hala getirmektedir. Birey saldırmaya odaklanmış ise öfke duygusu hissetmekte ve hissedilen bu his farklı bilişsel incelemeler ve niçinsel göndermeler yelpazesinden geçerek öfke potansiyeli oluşturmaktadır. Bilişsel klinik teori de öfkeyi anlamlandırma da bireylerin öfke hakkındaki görüşlerini dikkate almakta ve öfkede düş kırıklığı oluşturan, engelleyen yahut ufak düşürücü durumların; bilişsel vakit içinderın, zıtlık, saldırganlık ve kendini geri çekme üzere hareketlerin ve duygusal dürtülerin tesirli olduğunu öne sürmektedir. Psikanalitik kuram ise; öfke hissine doymamış cinsel ve yıkıcı güdülerin değerinden bahsetmektedir. Doymamış bu güdüler sonucunda ortaya çıkan bilinçdışı ruhsal arbedelerden dolayı öfke, şuur düzeyine ulaşırken savunma düzenekleri tarafınca değişime uğrayabildiği üzere direkt olarak saldırgan hareketler olarak da ortaya çıkabilmektedir. Öfke duygusu bilinçdışı savunma düzeneklerini davranışa dönüştürüp bireyi içsel uyarıcılara rağmen himaye eden ve hislerin hazırlanmasına imkân sağlayan bir ihtar nazaranvi de benimsemektedir. Bir öteki işlevi ise arınma yaşanmasına imkan sağlamaktadır. Ama dışsal doğruluğun saptırılmasına niye oluyor ve yıkıcı bir halde lisana getiriliyor ise yetkinliğini yitirmektedir (Dilekler, Törenli ve Selvi, 2014).
Öfke Hissini Harekete Geçiren Etkenler
Uzmanlar öfkeye sebep olan faktörlerin çeşitliliğine kıymet göstermektedirler. Bu çeşit faktörlere engelleme öncülük etmektedir. Engelleme; istek, ihtiyaç yahut bir hareketin hedefine erişmesinin önüne geçilmesi olarak açıklanmaktadır. Farklı bir biçimde açıklanması gerekirse, kişinin arzuladığı bir objeye, erişmek istediği belirli bir amaca yahut ihtiyaçlarının karşılanmasının önüne geçildiği süreç içerisinde meydana gelen negatif duygulanım olarak belirtilmektedir. Bireyin keyif almasını engelleyecek olan her hareket, olay yahut birey, öfke hissinin sebebini ortaya koymaktadır. Engellenmekten dolayı ortaya çıkan saldırganlıkla ilgili durum ise, gıpta etmek ve kıskançlığın meydana getirdiği düşmanlık olmaktadır. Öfkeyi meydana getiren sebeplerden bir başkası ise kışkırtma davranışı olmaktadır. Kışkırtma, kişiyi rastgele bir davranışa iten durum olmaktadır. Öfke hissinin oluşmasının başka niçini ise reddedilmektir. Birey her yaş kümesinde reddedilme durumu ile karşı karşıya kaldığı süreç içerinde öfke hissinde yükselme görülmektedir. Rahatsız edici ve güzel karşılanmayan uyarıcılar, rol model edinme, mutlu olmama, ferdî özgürlüğe ve kişiliğe saygısızlık ve çevresel pahalara karşı hürmet duyulmaması üzere durumlarda da öfke duygusu görülmektedir. Öfke duygusu iki ana sebepten dolayı oluşabilmektedir. birinci vakit içinderda kişinin kendisinden (iç niçinler), ikinci olarak ise etraftaki bireylerin (dış niçinler) meydana getirdiği hislerden oluşabilmektedir (Yeğin, 2010).
İç niçinler
Dış niçinler
Öfkenin Belirtileri
Öfke hissini belirtmemize niye olan üç ana alt yapı bulunmaktadır. Bunlar; bilişsel, fizyolojik ve davranışsal olmak üzere isimlendirilmektedir. Bilişsel yapı, umut ve kanılar üzere öfke duygusu ile alakalı olan düzenekleri kapsayan açıklama biçimi olmaktadır. Fizyolojik yapı, bireyin limbik sistem ve tansiyondaki farklılığını ele almaktadır. Davranışsal yapı ise, kin ve saldırganlık durumlarını kapsayan öğrenilmiş öfke biçimi olmaktadır. Bu üç yapı birbirleri ile temaslı olarak öfke durumunu açıklamaktadır. Kişi, hazır olmayan, ani, çeşitli bir olayın bir modülü haline geldiği vakit organizmada kasılma, bedende sertleşme, kalp atış suratında artış, göz bebeklerinde büyüme üzere durumlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu duruma irkilme tepkisi ismi verilmektedir. Öfke hissinin şiddeti, önümüze çıkan pürüzün büyüklüğüne ve tatmin olma güdüsünün kıymetine bakılırsa farklılık göstermektedir. Öfke hissinin en açık biçimde görülme durumunu açıklayacak olursak;
Yüzdeki Semptomlar
Ağızdaki Semptomlar
Kalpteki Semptomlar
Öfke ile İlgili Hisler
Yapılan araştırmalara bakıldığında aslında öfke hissinin, kişinin hayatış olduğu öteki hisler ile içinde kıymetli ölçüde bir irtibat bulunduğu görülmektedir. Öfke oluşumunun kişinin hayatış olduğu anksiyetenin, suçluluk hissinin, depresyon şiddetinin, kişinin cinsel hayatının ve bununla birlikte kişinin bağımlılıkları ile yanlışsız orantılı bir münasebeti mevcuttur (Fava ve ark., 1990; Soykan, 2003). Bireylerin öfke yaşadıkları anlara bakıldığında öfke hissinin kişinin hayatış olduğu asıl hislerin ve olayların kararında meydana geldiği görülmektedir. Yani öfke duygusu aslında bireyde oluşan ikincil hisler olduğu, kişinin asıl hayatış ve hissetmiş olduğu dert, endişe, yalnızlık, reddedilme, alınma, kırılma hayal kırıklığı üzere asıl hislerden daha sonra ortaya çıkan bir his olduğu şahısların farkındalıkları açısından pek kıymet taşımaktadır (Gordon, 1999; Soykan, 2003). En sıradan biçimde açıklamak gerekirse aslında öfke duygusu, kişinin uzun vakittir ortasında bastırdığı kızgınlıkları kararı göstermiş olduğu bir histir (Soykan, 2003).
Şahısta bulunan birtakım psikotik bozukluklarda bireyde kronik öfke hissini oluşturmuş olabilmektir. Bipolar bozukluk, husus ve alkol bağımlılığı, depresyon üzere hastalıklar bunlara örnektir. Kelam konusu psikotik bozuklukların yanı sıra kişinin hayatış olduğu yas süreci, kronik ve ağrılı bedensel bir hastalığının bulunması üzere durumlarda da öfke duygusu görülebilmektedir (Soykan, 2003).
Kişinin hayatış olduğu çok öfke duygusu bireyde hem diğerlerine hem kendisine yönelik şiddet içeren davranışlar meydana getirebilmektedir. Kelam konusu şiddet içerikli davranışlar hem de sözel olmayan biçimde de kendini gösterebilmektedir (Speilberger ve ark., 1995; Soykan, 2003). Şahısta meydana gelen şiddet davranışları ve sözel biçimde gösterdiği ruhsal şiddet artık önüne geçilemez ve kişinin denetiminde olmaktan çıkabilmektedir. Bu üzere durumlarda ise çok dikkatli olunmalı zira durum önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Öfke duygusu ile artık kişinin denetiminde olmayan şiddet içerikli davranışların ağır sonuçlar doğurmaması ismine mevzu ile ilgili özverili olunmalı ve bununla birlikte önlemek ismine farkındalık ile ilgilenilmelidir (Soykan, 2003).
Kişinin hayatış olduğu öfke duygusu ve karşı tarafa göstermiş olduğu kızgınlık hisleri ile ilgili biroldukça çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalarda öfke duygusu ve kızgınlık, düşmanlık besleme üzere hislerin sebebinin sıklıkla devamlı hale gelmiş bir hadiseden daha sonra oluştuğu söylenmektedir (Berkowtz, 1993; Soykan, 2003). Etrafına karşı düşmanca tutumlar sergileyen ve birden fazla vakit öfkeli davranışlarda bulunan şahıslarda çok değerli sıhhat sorunlarına rastlanabilmektedir. Kelam konusu sıhhat problemleri öncelikli olarak kalp damar hastalıkları, yüksek tansiyon, dert bozukluğu, yorgunluk üzere psikosomatik hastalıklar olabileceği üzere, mide hastalıkları ve kronikleşen baş ağrıları da olabilmektedir (Tavris, 1989; Soykan, 2003). Geçmişte yapılmış olan çalışmalarda etrafına karşı düşmanlık besleyen ve öfke duyan bireylerin 20 yıl daha sonra, öfke sorunu olmayan bireylere oranla yüksek tansiyonlu, çok kilolu, alkol ve unsur kullanması daha fazla olan bireyler haline geldikleri belirtilmektedir (Soykan, 2003).
Öfke İdaresi
Önüne geçilebilir ve denetim edilebilir olan öfke duygusu vakit zaman önüne geçilemeyen, isimli sıkıntılara niye olabilecek şiddet içerikli hareketlerin temelinde de yer alabilmektedir. İsimli hata yaratacak durumlar yaratmadan şahısta oluşan öfke hissinin denetim edilebilir bir hale getirilmesi gerekmektedir (Soykan, 2003).
Öfke duygusu ile baş edilemediğinde; önemli sorunlara, toplumsal ve ferdi meselelere, şahıslar ortası bağlantının bozulmasına, kişinin aile ve iş hayatına olumsuz tesirlerde olmasına, depresyon, yeme bozuklukları, anksiyete, unsur bağımlılığı üzere çeşitli bozukluğa sebep olabilmektedir. Öfke denetiminin sağlanabilmesi ve kişinin öfke hissini gerçek yerde ve sağlıklı bir halde kullanabilmesi için birinci başta öfke hissinin kabulünün sağlanması ve hissin şuurunda olunması gerekmektedir. Birtakım beşerler hayatış oldukları öfke hissini kronik biçimde hayatlarında daima hale getirmişlerdir. Birtakım insanlarda yaşadıkları öfke hissini kendi içlerinde sindirmiş, varlığını kabul etmeyerek yokmuş üzere davranmışlardır. Birtakım beşerler ise Birinci olarak yaşadıkları öfke hissini içlerinde hazmetmeye çalışmış bir süre bastırmış fakat daha sonrasında daha büyük biçimde öfke patlamaları hayatışlardır. Kelam konusu biçimlerde öfke idaresini kendilerince sağlamaya çalışan bireylerin kullanmış oldukları biçimlerin sağlıklı sonuçlar doğurmadığı ve bununla birlikte bireylerin hayat standartlarını önemli biçimde etkilediği görülmektedir (Soykan, 2003).
Bireylerin yaşadıkları ağır öfke hissini karşı tarafa tabir ederken tercih ettikleri yollardan daha fazlası vardır. Bu bahiste öfke duygusu ile baş etmeye çalışan bireyler öncelikli olarak öfkeye neyin sebep olduğunu, asıl kaynağını ve hangi biçimde gösterebileceklerinin şuurunda olmalı ve anlamalıdırlar. Öfke idaresi olarak çeşitli ödevlendirmeler ile kişinin hayatış olduğu öfkeyi tanımasına imkan sağlar ve öfkenin niçinini algılayabilmesini kolaylaştırmaktadır. Yani aslında düşmanca haller sergileyerek karşısındaki bireyden intikam alma, onun hatalı olduğunu ve kendisinin haklı olduğunu vurgulamak ismine tercih etme, hata doğurabilecek şiddet içerikli davranışlar sergileme ismine öfkenin bir formül olmadığını fark etmelerine yönelik farkındalık çalışmaları yapılabilmektedir. Kelam konusu öfkeyi kullanış emellerinin gerçek olmadığını fark eden şahıslar artık öfkeyi daha sağlıklı bir halde karşı tarafa tabir etme hallerini kullanabilecektir. Kişinin öfkesini sağlıklı halde tabir etmesi için ve bu durumun idaresi için başvurulabilecek metotlar kısıtlı olmamakla birlikle çeşitlilik göstermektedir. Asıl üzerinde durulması gereken nokta burada; kişinin öfke idaresi ismine onun için asıl gerekli olanın ne olduğu sorusu üzerinde durulması ve sorunun asıl kaynağının farkında olması, kişi için kullanabileceği ona uygun olan tekniğin daha sağlıklı halde bulunması ismine kolaylık sağlayacaktır (Soykan; 2003).
Kişisel Öfke İdaresi
Artık üzerinde daha fazlaca durulan öfke idaresi ve sağlıklı biçimlerde kullanılmasına yönelik yapılan çalışmalar artış ve çeşitlilik göstermeye başlamış bununla birlikte öfke idaresi sağlanabilmesi ismine terapi sanayisi kendini göstermeye başlamıştır (Genç, 2007; Eroğlu ve İrdem, 2016).
Bireylerin hayatış oldukları öfke duygusu kararında yıkıcı tesirlerin doğmaması ve bu hissin idaresi konusunda Davranış Bilimleri Enstitüsü çeşitli teknikler sunmaktadır. Kelam konusu yollar şöyle sıralanmaktadır:
Rahatlama Antrenmanı: Kişinin öfke hissini ağır biçimde yaşadığı anda derin bir nefes alması ve onu rahatlatacak hayaller kurması öfke hissinin hafifçelemesini sağlamaktadır. sıradan ve yorucu olmayan bir halde öfke duygusu; derin bir nefes alarak, olay anında “rahatla” “sakinleş” üzere sözleri yinelayarak yahut yoga ile öfke anında kasılan kasların gevşemesi sağlanarak yatıştırılabilmektedir.
Bilişsel bir daha Yapılandırma: En temel biçimde bireyin fikir biçimini değiştirmesidir. Öfke hissinin ağır yaşandığı durumlarda bireylerin niyetleri pek çarpıcı ve dramatik olabilmektedir ve kelam konusu çarpıcı, dramatik fikirlerin yerine tam karşıtı biçimde daha gerçekçi niyetler eklenmelidir.
Sorun Tahlili: Öfke, hayal kırıklığı üzere hisler vakit zaman kişinin ortasından çıkamadığı durumlarda ortaya çıkabilmektedir ve birey hayatış olduğu problemli durumu düzeltmek ismine yapılabilecek her şeyi yapmasına karşın bir daha de sorunu çözemediğinde, sorunun kendisinden kaynaklanmadığını bilmeli ve kendisini suçlamamalıdır. Problemli durumu çözemediğinde kendisini suçlamak ve bedel ödetmek yerine sorun için en güzel biçimde çabaladığını düşünürse şayet daha sabırlı olacaktır.
Daha Uygun Bir İrtibat: Öfke anında gerçekleştirilen bir tartışmada kişinin yapması gereken birinci şey yavaşlamak ve gösterdiği yansıları gözden geçirmek olmalıdır. Tartışmayı hafifçeletmek ve yıkıcı sonuçlar doğurmasına pürüz olmak için kişinin o an aklından geçeni söz etmek yerine durup dinginleştikten daha sonra asıl neyden bahsetmek istediğini düşünmeli ve ona uygun bir biçimde karşılık vermelidir. hem de öfke hissin altında yatan asıl niçini bulmalı ve karşılık vermek için kendisine ve karşısındaki şahsa vakit tanımalıdır.
Toplumsal Etrafın Değiştirilmesi: Kişinin hayatında yaşadığı ekstrem olaylar ve vakit içinder olabilmektedir ve kişi bu vakit içinderda gerilimli, öfkeli haller sergileyebilmektedir. Kişi hayatış olduğu düşünceli ve gerilimli devri sağlıklı bir biçimde atlatmak için kelam konusu periyoda ait vakit planlaması yapabilmektedir.
Sabır ve Dayanıklılık Telkini: Öfke idaresi konusunda uygulanan sistemlerden biri de soyutlama sistemidir. örneğin “beterin beteri vardır” “benden daha makûs durumlarda olanlar var” üzere cümleler kişiyi sakinleştirir, yatıştırır (Eroğlu, 2007; Eroğlu ve İrdem, 2016).
Örgütsel Öfke İdaresi
SONUÇ
Öfke hissine bakıldığında, şayet his denetimden çıkar ve önüne geçilemez bir biçime ulaşırsa pek yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. halbuki ki öfke duygusu gerektiği yerde kullanıldığında aslında sağlıklı bir histir. Ama kişi öfke idaresini yapamaz ve şiddet içerikli davranışlar sergilemeye başlarsa sonuç herkes için yıkıcı olacaktır. Bu makalede öfke hissinin ana temaları üzerinde çalışılmıştır. Kelam konusu öfke duygusu ile yapılmış çalışmış çalışmalar kâfi olmamakla bir arada öfke ve öfkenin tabir üslupları mevzularındaki bilgi seviyemiz çok hudutlu kalmaktadır. Hiç kuşku yoktur ki öfke hissinin fonksiyonelliği ve yararlılığı konusunda daha hayli araştırma ve çalışma yapılmalıdır (Soykan, 2003).