Son günlerde dost ve akrabalarımın hastalık durumlarından dolayı hastanelerde fazla mühlet geçirdim. Bilhassa koronavirüs lanetiyle uğraş eden hasta ve hasta yakınlarının yanında olmaya çalıştım, elimden geldiğince yardımcı oldum.
Bir yandan hayat kıssası devam edenlerin, yaradanın sevdiklerine bahşettiklerinin sevincini yaşarken, başka yandan vadesi dolan, hakkın rahmetine kavuşanların kederini yaşadık.
ötürüsıyla ben de bu hafta kayıptan daha sonra yas psikolojisine değinmek istedim.
İnsanoğlunun hayat seyahatinde denetim edebildiği yaşantıların yanı sıra bir de elinde olmayan acı verici tecrübeler vardır. Kendi denetimimizde olmayan acı verici yaşantıların başında sevilen birinin kaybı gelir.
Kaybın çabucak akabinde geride kalan yas periyoduna girer. Acı veren durumlara maruz kalınması sonucunda yas tutmak doğal bir reaksiyondur ve yaşanması gerekir. Şayet birey kayıptan daha sonra yas tutmuyorsa orada olağandışı bir durumdan bahsedebiliriz.
Yas süreci hayli zorlayıcıdır. Bu periyodun fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal birtakım belirtileri vardır.
Birey yas periyodunda boğulacakmış üzere hissetme, iştah azalması, suçluluk hisleri, çaresizlik, ümitsizlik, kaybı hatırlatacak uyaranlardan kaçma, kayba inanmama üzere insani belirtiler gösterebilir. Bu belirtiler de bireyden şahsa farklılık gösterir. Her birey için tıpkı yas periyodu belirtilerinden kelam edemeyiz.
Kayıp yaşayan bireyde yas tutma süreci patolojik bir duruma gelmemişse şayet ülkü maksat; kaybı kabullenip hayatını bir daha düzenleyebilmesidir. Tabi bunun için de makul etaplardan geçilmesi öngörülür.
Kaybın öğrenildiği birinci kademede birey şok ve hissizlik yaşar.
İkinci etap olarak kişi kaybı reddeder ve bir toplumsal çekilme durumu olabilir. Yahut hiç bir şey olmamış üzere kaybı inkar edebilir.
Birey birinci ve ikinci evreyi doğal sürecinde atlatırsa yaşama yavaş yavaş ahenk göstermeye başlama ihtimali artar. Birinci ve ikinci evrelerin tehlikesi depresif alevlenmeler olur.
Üçüncü evreye doğal süreçte geçebilen birey, kaybedilen kişinin geri gelmesini ister. Sorgulama, yalnızlık ve öfke yaşanan devrin içerisindedir. Bu gerçek hislerin yaşanması ahenk sağlama gayretine işaret eder.
Son etapta ise kişi elinden bir şey gelmediğini hissetmesi ile bir arada çaresizlik hisleri yaşar ve sonrasındasındasında bir kabullenme sürecine girilir. Yas reaksiyonlarının yoğunluğundaki azalmayla bir arada kişi yaşama adapte olmaya başlar.
Bu evrelerin yazıldığı sıra ile gitmesi kural değildir. Sırada değişiklik olabilir.
Fakat;
Bireyin yas süreci altı ile yirmi dört ay içinde yatışmıyorsa orada bir patolojik yas tehlikesinden bahsedebiliriz.
Kişi kayıptan yirmi dört ay daha sonra ağır suçluluk hisleri yaşıyorsa, öz kıyım niyetleri var ise, öfkesine hakim olamıyorsa, kaybedilen kişinin anıları ve eşyaları ile daima bir ilgilenme var ise, somatik dertleri oluyorsa bir uzamana başvurulmasının vakti gelmiştir.
Olağan seyrinde giden bir yas süreci için kayıp yaşayan bireylere şunları öneririm;
-Kendinizi diyaloğa kapatmamaya uğraş edin.
-Ağlamanıza mani olmayın. Ağlamak hislerinizin olduğunu gösteren doğal ve gevşetici bir davranıştır.
– Temel fizikî gereksinimlerinizi ihmal etmeyin. (uyku, beslenme vb.)
– Yas sürecini vakte bırakmaya çalışın. Daima unutma uğraşına girerseniz aslında kabullenme kademesini uzaklaştırmış olursunuz.
-Kaybedilen kişi ile ilgili özel günlerin zorlayıcı tesirine hazırlıklı olun.
-Yas sürecinin farkında olun, bu süreci yaşamaya müsaade verin, her şeyin bir anda eskisi üzere olacağını beklemeyin.
-Benzer kayıplar hayatış bireylerle konuşmak yeterli gelebilir.
-Mezar ziyareti yapmak, dua etmek, acınızı yaşamak düzgün gelecektir. Istırabınızı bastırmayın.
-Günlük toplumsal aktivitelerinizden uzaklaşmayın. Kayıptan daha sonra yavaş yavaş toplumsal ömrünüze dönmeniz yararınıza olacaktır.
Bu vesileyle geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz, hayatının her devrini güzellik ve hoşluklarla geçirmiş, akabinde yüreğimiz dolu bir biçimde hoş insan dediğimiz dayım Süleyman Peker hocamıza Allah’tan rahmet diliyorum. Bütün sevdiklerimizin, yeterli insanların yerleri cennetin en hoş köşesi olsun…
Bir yandan hayat kıssası devam edenlerin, yaradanın sevdiklerine bahşettiklerinin sevincini yaşarken, başka yandan vadesi dolan, hakkın rahmetine kavuşanların kederini yaşadık.
ötürüsıyla ben de bu hafta kayıptan daha sonra yas psikolojisine değinmek istedim.
İnsanoğlunun hayat seyahatinde denetim edebildiği yaşantıların yanı sıra bir de elinde olmayan acı verici tecrübeler vardır. Kendi denetimimizde olmayan acı verici yaşantıların başında sevilen birinin kaybı gelir.
Kaybın çabucak akabinde geride kalan yas periyoduna girer. Acı veren durumlara maruz kalınması sonucunda yas tutmak doğal bir reaksiyondur ve yaşanması gerekir. Şayet birey kayıptan daha sonra yas tutmuyorsa orada olağandışı bir durumdan bahsedebiliriz.
Yas süreci hayli zorlayıcıdır. Bu periyodun fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal birtakım belirtileri vardır.
Birey yas periyodunda boğulacakmış üzere hissetme, iştah azalması, suçluluk hisleri, çaresizlik, ümitsizlik, kaybı hatırlatacak uyaranlardan kaçma, kayba inanmama üzere insani belirtiler gösterebilir. Bu belirtiler de bireyden şahsa farklılık gösterir. Her birey için tıpkı yas periyodu belirtilerinden kelam edemeyiz.
Kayıp yaşayan bireyde yas tutma süreci patolojik bir duruma gelmemişse şayet ülkü maksat; kaybı kabullenip hayatını bir daha düzenleyebilmesidir. Tabi bunun için de makul etaplardan geçilmesi öngörülür.
Kaybın öğrenildiği birinci kademede birey şok ve hissizlik yaşar.
İkinci etap olarak kişi kaybı reddeder ve bir toplumsal çekilme durumu olabilir. Yahut hiç bir şey olmamış üzere kaybı inkar edebilir.
Birey birinci ve ikinci evreyi doğal sürecinde atlatırsa yaşama yavaş yavaş ahenk göstermeye başlama ihtimali artar. Birinci ve ikinci evrelerin tehlikesi depresif alevlenmeler olur.
Üçüncü evreye doğal süreçte geçebilen birey, kaybedilen kişinin geri gelmesini ister. Sorgulama, yalnızlık ve öfke yaşanan devrin içerisindedir. Bu gerçek hislerin yaşanması ahenk sağlama gayretine işaret eder.
Son etapta ise kişi elinden bir şey gelmediğini hissetmesi ile bir arada çaresizlik hisleri yaşar ve sonrasındasındasında bir kabullenme sürecine girilir. Yas reaksiyonlarının yoğunluğundaki azalmayla bir arada kişi yaşama adapte olmaya başlar.
Bu evrelerin yazıldığı sıra ile gitmesi kural değildir. Sırada değişiklik olabilir.
Fakat;
Bireyin yas süreci altı ile yirmi dört ay içinde yatışmıyorsa orada bir patolojik yas tehlikesinden bahsedebiliriz.
Kişi kayıptan yirmi dört ay daha sonra ağır suçluluk hisleri yaşıyorsa, öz kıyım niyetleri var ise, öfkesine hakim olamıyorsa, kaybedilen kişinin anıları ve eşyaları ile daima bir ilgilenme var ise, somatik dertleri oluyorsa bir uzamana başvurulmasının vakti gelmiştir.
Olağan seyrinde giden bir yas süreci için kayıp yaşayan bireylere şunları öneririm;
-Kendinizi diyaloğa kapatmamaya uğraş edin.
-Ağlamanıza mani olmayın. Ağlamak hislerinizin olduğunu gösteren doğal ve gevşetici bir davranıştır.
– Temel fizikî gereksinimlerinizi ihmal etmeyin. (uyku, beslenme vb.)
– Yas sürecini vakte bırakmaya çalışın. Daima unutma uğraşına girerseniz aslında kabullenme kademesini uzaklaştırmış olursunuz.
-Kaybedilen kişi ile ilgili özel günlerin zorlayıcı tesirine hazırlıklı olun.
-Yas sürecinin farkında olun, bu süreci yaşamaya müsaade verin, her şeyin bir anda eskisi üzere olacağını beklemeyin.
-Benzer kayıplar hayatış bireylerle konuşmak yeterli gelebilir.
-Mezar ziyareti yapmak, dua etmek, acınızı yaşamak düzgün gelecektir. Istırabınızı bastırmayın.
-Günlük toplumsal aktivitelerinizden uzaklaşmayın. Kayıptan daha sonra yavaş yavaş toplumsal ömrünüze dönmeniz yararınıza olacaktır.
Bu vesileyle geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz, hayatının her devrini güzellik ve hoşluklarla geçirmiş, akabinde yüreğimiz dolu bir biçimde hoş insan dediğimiz dayım Süleyman Peker hocamıza Allah’tan rahmet diliyorum. Bütün sevdiklerimizin, yeterli insanların yerleri cennetin en hoş köşesi olsun…