Tüm hipnotik fenomenlerin ortak özelliği bir hipnoz seansında zaten yahut bir telkinin kararı telkine reaksiyon olarak ortaya çıkabilmeleridir. pek fazlaca insanın hipnoz durumuna geçse bile kimi hipnotik fenomenler (mesela yaş geriletmesi ve analgezi) elde edilemez. Fakat töroptik emeller için kâfi olacak kadar hipnoz durumuna pek epeyce kimse rahatlıkla geçebilir.
DİSOSYASYON
Rastgele bir durumda makul bir aktiviteye odaklanarak tıpkı durumda öteki aktivitelerden zihinsel olarak uzaklaşabilme yetisi ve yeteneğidir. Örneğin birebir anda iki müzik çaldığını düşünelim. Bir müziği neredeyse hiç duymayacak başka bir müziğe kendinizi verebiliyorsanız Disosyasyon yeteneğiniz fazlaca büyük olasılıkla fazlaca yeterlidir.
Disosyasyon hipnotik fenomenler içinde en mühimlerindendir. Disosyasyon ne kadar bariz olursa kişinin hipnotik trans tecrübesi de o kadar besbelli olur. Gevşeme sağlamadan hipnoz durumu sağlanabilir. Fakat hipnozdan kelam edebilmek için kesinlikle bir disosyatif durum olması gerekir.
Beşerler kendi kendilerine yardım etme konusunda kendilerinin bile haberdar olmadıkları kaynaklara ekseriyetle sahiptirler. Bu kaynaklar çoklukla şahıstan disosiye olmuş vaziyettedir. Bu bakımdan güzelleşme sürecinde Disosyasyon fazlaca değerli yer fiyat (Yapko,2003).
Disosyasyon fenomeni “Bir parçanız……………yı deneyimlerken öbür bir parçanız………………yı deneyimleyebilir.” Biçiminde bir direkt telkinle dososyasyon sağlanabilir. “Hissediş olarak 6 yaşlarına hakikat geriye giderken, zihninizin öteki kısımları artık ve burada kalabilir” cümlesi de disosyasyon telkinine bir örnektir.
Milton Erickson’un bu mevzuda kullandığı meşhur bir teknik vardır. Bu tekniğe hiç bir yer tekniği denilir (Zeig,1980).Bu teknikte zihnin bir tarafı hiç bir yer denilen bir yere yönlendirilirken, zihnin öteki tarafı artık ve burada kalmaya yönlendirilir. Bu teknik şöyle uygulanır:
O biçimde otururken bir modülünüzün burada olduğunu hatırlamak fazlaca kolaydır. Lakin zihninizin geriye kalan kısımları bir seyahate çıkabilir ve sahiden nereye gittiğinizi bilemeyebilirsiniz. Tahminen hiç bir yerin tam ortasınızdır. Orada yer ve vakit yoktur. Orada yalnızca benim sesim ve sizin fikirleriniz var olabilir. Buraya hiç bir yer diyebiliriz. hiç bir yer bulunmak için hoş bir yerdir. Zira diğer hiç bir yer bu hiç bir yer kadar özgür bir yer değildir. Sonuçta her vakit, bir biçimde bir yerlerde olmak zorundasınızdır. Ancak artık değil. hiç bir yerde olmak sizce de hayli keyifli değil mi?
Danışan farkındalığını “burada” ve “orada” biçiminde ikiye bölebiliyorsa Disosyasyon gerçekleşmiş demektir.
HALLÜSİNASYONLAR
Halüsinasyonlar olumlu ve negatif olmak üzere ikiye ayrılır.halihazırda olmayan bir şeyi algılamak (5 duyu ile) müspet halüsinasyon olarak isimlendirilir. Negatif halüsinasyon ise halihazırda olan bir şeyi beş duyu ile algılayamamaktır. Tüm öteki hipnotik fenomenler üzere halüsinasyonlar bir hipnoz seansı esnasında zaten ortaya çıkabildiği üzere telkinle ortaya çıkarılabilir yahut çıkartılamayabilir. Bu mevzuda terapistin dikkatli olması gereken nokta şudur: Halüsinasyonu olan bir insanı mesela uzaylılar tarafınca kaçırıldığını argüman eden bir insanı ele alalım. Hipnotik trans durumunda bu halüsinasyonlarını zihninde daha net canlandırabildiği için, uzaylılar tarafınca kaçırıldığına daha fazla inanmaya başlayabilir. Bu bahiste terapist fazlaca dikkatli davranmalıdır.
Spanos, Flynn ve Gabora (1989) düzenledikleri bir deneyde hipnoza fazlaca yatkın 45 deneğe gözlerini açtıklarında hala hipnozda kalacakları ve önlerinde bomboş beyaz bir kağıt bakılırsacekleri telkin edildi. Deneklerin önüne bomboş beyaz bir kağıt değil de, üzerinde fazlaca büyük yazı ile 8 yazılmış bir kağıt konuldu. 45 denekten 15’i kağıdı boş gördüklerini bildirdi. Denekler hipnoz durumundan çıkarıldıktan daha sonra öteki bir uzman deneklerin nitekim ne gördüğünü sorguladı. Uzman deneklerden hakikaten ne gördüklerini çizmelerini istedi. 15 denekten 14’ü kağıt üzerine 8 yazdı.
Bu deneyden şu sonuçlar çıkarılabilir:
1- Hipnoz durumu büyük olasılıkla aslında negatif halüsinasyonlar ürettirmiyor. Fakat insanlara karşılığı evet olan bir soruya hayır dedirtebiliyor.
2-Hipnozla hiç bir şey hokus pokus yaparak yok edemezsiniz. Yaşanmış her şey beynin bir yerlerinde kesinlikle kalır.
YAŞ GERİLETMESİ (AGE REGRSSION)
Yaş geriletmesi bir insanın hipnotik trans altında hayatının belir bir devrine zihinsel olarak geri dönmesidir. Bu geri dönmenin gayesi geçmişe ilişkin kimi olayları hatırlamak olabilir. Fakat bilimsel araştırmalar göstermektedir ki hipnoz durumunda hatırlanan her şey hakikat olmak zorunda değildir. Evet hipnoz durumunda insan hafızasını biraz daha net kullanabilir. Bu doğrudur. Lakin hipnoz durumunda artan hayal gücü yardımıyla, beşerler olmamış şeyleri de, güya olmuş üzere hatırlayabilirler. Sonuç olarak hipnoz hatırlama ihtimalini arttırır fakat yanılma hissesini da arttırdığı için hipnozdaki hatırlamanın değer olarak olağan hatırlamadan pek bir farkı kalmaz.
Yaş geriletmesi esnasında beşerler çocukça konuşabilir, çizdikleri fotoğraflar çocukça olabilir. Hatta ve hatta emme refleksi ve babinski refleksi bile gözlemlenir. Tüm bunlara karşın kişinin o yaşa büsbütün geri gittiğini söyleyemeyiz. Çocukluğunu Almanya’da geçirmiş bir beşere hipnozda yaş geriletmesi uyguladığınızda birkaç söz Almanca hatırlasa bile şayet günlük hayatta Almanca konuşamıyor ise yaş geriletmesi esnasında da Almanca konuşamayacaktır. Bu bakımdan yaş geriletmesi fenomeninde aslında bir yaş gerilemesi kelam konusu değildir. Kelam konusu olan beynin geçmişe gerçek yaptığı kaliteli ve tesirli bir seyahattir.
Yaş geriletmesi fenomeninin hipnoterapistler tarafınca kullanılmasının bir sebebi de travmatik kimi tecrübelere geri dönerek katarsis sağlandıktan daha sonra travmatik olayın bir daha çerçevelenmesini (reframing) sağlamaktır. Burada yapılan süreç eski anıya yeni ve daha yanlışsız bir mana yüklemektir. Eski anıya yeni ve daha hakikat bir elbise dikmek şüphesiz hislerimizi ve niyetlerimizi etkileyerek psikolojimizi değiştirir.
Yaş geriletmesi konusunda danışana “Şimdi 7 yaşındasın” formunda epey fazla direk bir telkinde bulunmaktansa daha kolaylaştırıcı teknikler kullanılabilir. Örneğin imgelem tekniklerinden yararlanarak yaş geriletmesi kolaylaştırılır. Danışandan kendini bir araçta imgelemesi istenilebilir. Bu araç bir tren, uçak, vakit makinası, uzay gemisi yahut bir asansör olabilir. Bu özel aracın danışanı geçmişte bir seyahate çıkaracağı söylenir. Danışan kendini trende imgeledikten daha sonra yavaş yavaş seyahatin bilgileri tasvir edilir. Terapist her istasyon geçildikçe biraz daha geçmişe yanlışsız gidiyorsunuz biçiminde telkinlerde bulunabilir. Ve son istasyonda inildiğinde kişi artık geçmişte bir yerlerdedir.
Dikkat ederseniz bu yaklaşım danışana geçmişteki bir güne yada saate götürmüyor. bu biçimdece danışan yaş geriletmesini başaramaz ise de bu, terapi süreci açısından hiç bir sorun teşkil etmiyor. Her hipnoza giren kişi yaş olarak yahut vakit olarak başarılı bir biçimde geçmişteki bir vakte ışınlanamayacağı için indirekt yaklaşım bu mevzuda daha hakikat olur. Evet hipnotik fenomenler gerçektir. Fakat unutulmamalıdır ki her hipnotik fenomeni her beşerde gözlemlenmesi beklenmemelidir. Lakin terapi stratejisini tek bir hipnotik fenomene endekslemek yanlışsız bir yaklaşım değildir.
Yaş geriletmesi epey fazla direk yollarla (mesela artık yaşını 15 yaş küçültüyorum) yapıldığında ve başarısız olunursa danışanın hipnoza da hipnoterapiste de hipnoz konusundaki kendine olan inancı de azalır. halbuki şahıstaki bundan evvelki cümlede bahsedilen inancı azalmasa idi, tahminen de o kişi yaş geriletmesinde değil de yaş ilerletmesi tekniğinde epeyce başarılı olacaktı. Sıra geldi yaş ilerletmesi fenomenine.
YAŞ İLERLETMESİ (AGE PROGRESSION)
Yaş ilerletmesi tekniğinde danışanın ileride bir vakte odaklanmasına terapist yardımcı olmaya çalışır. Yaş geriletmesi ile ilgili kısımda açıklanan tren, uçak, uzay gemisi üzere ulaşım araçları bu sefer vakitte geriye değil de ileriye sarfiyat.
Yaş ilerletmesinde terapist danışanın kendini gelecekte canlandırmasına yardımcı olur. Bu bir manada daha sağlıklı his, niyet ve psikolojinin gelecekteki provasıdır. Danışan yaş ilerletmesi tekniği yardımıyla geleceği canlandırdığında v e yeniden şimdiye döndüğünde şimdinin hisleri artık şimdinin hisleri olmaktan biraz olsun çıkmıştır. Zira şimdinin hisleri derin seviyede geleceği tattığı için değişmeye adeta zorlanmıştır.
Yaş geriletmesinde danışan terapideki değişimden daha sonra kendini gelecekte hayal eder. Bu hayalin içerisinde eski sorunlarla yeni bir strateji ile nasıl çaba ettiğine yer verilir. Yaş ilerletmesi hem de terapinin sonlandıralabilip sonlandırılamayacağını gösterir. Örneğin danışan geleceği hayal edebilmesine ve hissedebilmesine karşın gelecekte gördüğü şeyler “aynı tas birebir hamam” ise açıkça aşikardır ki terapi çabucak hemen sonlandırılamaz.
Aslında zihinsel olarak yaptığımız her türlü seyahat ruhsal manada iyileştiricidir. Zihinsel olmayan seyahatler (tatil, yıllık müsaade vs.vs) da iyileştiricidir. Zira her seyahat zihinsel setlerimizi kesintiye uğratır. Geçmişe yahut geleceğe düzgün bir terapist eşliğinde zihinsel seyahat uygunlaştırıcı olabilir. Hipnoz durumunda zihin yalnızca geçmişe yada geleceğe seyahat yapmaz. Hipnoz durumunda fazlaca sevdiğimiz bir yere de imgesel bir seyahat yapabiliriz ki bu fenomene de disosyasyon diyoruz.
HİPNOTİK AMNEZİ (HYPNOTİC AMNESIA)
Hipnotik amnezi hipnoz durumunda olan danışanın birtakım mataryalleri unutabilme gücüne denilir. Fakat hipnoz durumunda telkinlerle meydana getirilen böyleki bir unutma sonsuza kadar unutma değildir. Bu cins ayrıntıları hipnoz hafızadan büsbütün silemez lakin hafızamızın muhakkak bir bölgesinde saklanmasını sağlayabilir. bu biçimdece geçmişteki kimi anılar günlük ömürde ayağımızın altında dolaşmamış olurlar. Unutulmamalıdır ki beyin bir bilgisayar üzere bilgileri silemez. Gerçekte bir bilgisayar ve beynin çalışma prensipleri hem .oldukca benzeridir birebir vakitte fazlaca farklıdır.
Yeri gelmişken ayrıldığım sevgilim takıntı haline geldi bir türlü ne yapsamda onu düşünmeden edemiyorum.Hipnozla onu unutmama yardım edin biçiminde pek epey taleple karşılaşırız. Danışan ister ki sevgilisinin ismini bile hatırlamasın. halbuki gerçekte bunu hipnozun yada hipnoterapistin başarması hiç te kolay bir şey değildir. Zira unutulması istenilen şey yalnızca bir şey değildir. Bir sevgili hele uzun süren bir bağlantı ise beyninizde duygusal düşünsel pek epey iz bırakır. O sevgili ile tahminen binlerce anınız var. Binlerce anıyı, duyguyu vs. terapist tek tek bulup telkinlerle nasıl yok edebilir ki? Hipnoz doğal ki bu türlü çalışmaz. Pekala bu durumda olan insanlara hipnozun hiç mi yararı olmaz. Bu durumda olan insanlara hipnozun yararı şöyle olabilir: Konutumuzda okuduğumuz makus bir kitabı yok etmeye yada yakmaya pek kalkmayız. O makus kitabı gözden uzak bir yerlere kaldırırız. Beynimizde bizim ruh evimizdir ve kimi makus anıları gözden uzak bir yerlere kaldırma gücü aslına bakarsanız vardır. İşte hipnotik trans durumunda bu güç biraz daha artar.
Amnezi derin hipnozun karakteristiklerindendir. Lakin hipnozun olmaz ise olmazı mutlaka değildir. Hipnoz durumunda olan bir insan kendisine telkin edilmese de birtakım şeyleri unutabilir. Hipnoz durumunda olup biten birtakım şeylerin unutulmuş olması o kişinin hipnoza girdiğini göstermez. Her şeyin hatırlanması da kişinin hipnoza girmediğini göstermez. Sonuç olarak hipnoz öbür bir şeydir hipnozda olup bitenleri unutmak ve hatırlamak öteki bir şeydir. Amnezi ve hipnoz yapışık ikizler değildir.
Amnezi danışana telkin edilirken daha indirekt bir yaklaşımla “Bu tecrübesi zihninizin uzak bir köşesine kaldırmayı seçebilirsiniz zira ömrünüzde artık aslına bakarsan yeri yok” demeyi tercih ediyoruz.
Aşağıda ise konfüzyonel bir yaklaşımla amnezi telkinine örnektir (Yapko, 2003)
Artık hangi şeyleri hatırlayacağınızı nasıl bileceksiniz? Ve hangi şeyleri bilinçdışı zihninizin bilmeye gereksinimi var nasıl bileceksiniz? Seanstan daha sonra unutmayı hatırlayabilirsiniz yahut hatırlamayı unutabilirsiniz.Unutmayı hatırladığınızda, hatırlamayı unuttunuz demektir. Unutma hafızanız unutulmuş olanı unutur. Ve daha sonra bu unutma ile ilgili şu anda yaşadığınız tüm baş karışıklığını unutabilirsiniz ve bu sayede daha derin bir gevşemeye ulaşabilirsiniz.
HİPNOZDA ÇOK HATIRLAMA ve HATIRLAMANIN DOĞRULUĞU
Hipnoz durumu hatırlanan mataryalin ölçüsünde bir artış sağlasa da, bunların güvenirliliğinden emin olmak mümkün değildir. Hipnozda hatırlanan yada söylenen her şey doğrudur var iseyımı katiyen yanlış bir var iseyım olur. Yapılan pek hayli araştırmada hipnoz durumunda olan bir insanın bir şeyi hatırlayamadığında, hatırlayamadığı bilginin yerine gerçekte olmamış öbür bilgikleri koyarak boşlukları doldurduğu görülmüştür.
Zaragoza & Mitchell (1996) deneklere bir soygun görüntüsü gösterdi ve daha sonra da yönlendirici telkinler içeren sorular sordular. Birtakım deneklere bu soruları yine yeniden sordular. daha sonrada telkinlerin kaynağına ulaşmak için anılarını test ettiler. Zaragoza & Mitchell (1996) tek bir kere telkinli soru ile karşılaşan sujelere kıyasla , ısrarla görüntünün birtakım kısımları üzerine telkin edilen sujelerin, ilgili olayları kendilerine daha epey güvenerek anımsadığını ve telkin edilen olaylara şahit olduklarını bile argüman edecek duruma geldiklerini belirttiler.
Tabiatları ne olursa olsun, anıların ve bunlara yüklenen manaların terapi müddetince değiştiği ortadadır. Örneğin, Foa, Molnarve Cashman (1995) terapi sırasında bayan tecavüz mağdurlarının naklettikleri anıları inceledi. Terapi boyunca, anlatımın müddeti giderek uzamış, hareket ve diyalog yüzdesi düşerken, his ve niyet yüzdesi artmıştır. Tecavüz anısını yapılandırmaya çalışan fikir sayısında da bir artış gözlemlenmiştir. Yani travmayı hayali olarak bir daha yaşarken, anlatımları değişiyor ve kurbanlar bir tutarlılık sağlamak için hafızalarını bir daha yapılandırmaya çalışıyorlar.
ANALGEZİ VE ANESTEZİ
Hipnotik analjezi ağrı hissini yok ederek başka hislerin oluşturulmasına denilir. Anestezi ise söz olarak duyu yitimi, uyuşturma, hissizlik, duyumsuzlaşma, uyuşma manasında kullanılır.
Hipnozun hangi sistemlerle ağrıyı yok ettiği bu hususta pek epeyce bilimsel araştırma yapılmasına karşın çabucak hemen bilinmemektedir. Hipnozun ağrıyı placebo düzeneği yada endorfin sistemi ile yok etmediği bilinmektedir. Şayet bir anestezi uzmanı doktor iseniz yahut anestezi ile sık sık işiniz oluyorsa bu hususta klasikleşmiş bir eser olan Hipnoz ve Ağrı İdaresi -Hypnosis in Relief of Pain (Hillgard & Hillgard,1994) kitabını öneririz. Hillgard yaptığı araştırmalarda insanların hipnotik analgezi ile başarılı biçimde ağrıyı yok ederken bile ağrının farkında olduklarını göstermiştir. Enteresan bir biçimde insanların ağrının farkında olmaları ağrı hissettikleri manasına gelmemektedir. Buda gösteriyorki her hipnoz esasen şuurlu bir hipnozdur. Hipnozun her etabında insanın bilinçliliği korunmaktadır. Hipnoz durumunda olan beşerler uyumamakta kendilerinden geçmemekte ve bayılmamaktadırlar lakin her nasılsa isterlerse bir biçimde ağrıyı yok edebilmektedirler.
Birtakım beşerler için hipnotik analjezi epey büyük ehemmiyet taşımaktadır zira onlar hiç bir biçimde hiç bir anestezik husus alamamaktadırlar. Hipnozla ağrı her beşerde değişik derecelerde yok edilebilmektedir.
Tabip ve anestezi uzmanı olmayan terapistler hipnozla ağrı yok etme konusunda temkinli davranırlar zira her şeydilk evvel ağrı bedende bir şeylerin yanlış gittiğinin işaretidir. Hipnozla ağrı yok edilmedilk evvel hasta gerekli tüm medikal muayenelerden ve testlerden geçmiş olmalıdır.
KATALEPSİ
Katalepsi istemli kas hareketlerinin inhibisyonudur. Hastaya “Kolunuz o kadar sertleşecek ki kolunuzu bükemeyeceksiniz” biçiminde bir telkinle kol katalepsisi meydana getirilip gözlemlenebilir. Emsal biçimde “göz kapaklarınız o kadar katılaşacak ki gözlerinizi açamayacaksınız” halinde bir telkinle de göz katalepsisi fenomeni medya getirilir. Tüm öteki hipnotik fenomenler üzere gereksiz yere meydana getirilmemelidir. aslına bakarsanız merak ve cümbüş gayeli olarak hiç kullanılmalaıdır. Baze sahne hipnotizörleri (hekim yada psikolog olmayan hipnoz etiği haricinde çalışan kişiler) hipnoza aldıkları ve kataleptik bir hale soktukları kişiyi iki sandalye arsına uzatırlar ve dakikalarca o biçimde bırakırlar. Hatta kimileri bu kişinin üzerine dört kişiyi de çıkarırlar. Sonuçta zavallı gönüllünün belinde önemli fizikî hasarlar oluşur. Hipnoz insanı kataleptik bir hale sokabilir lakin hipnoz insanı bir çelik kesimine dönüştürmez.
VAKİT ALGILAMASINDA DEĞİŞİM (TIME DİSTORTION)
Vakti algılamak büsbütün subjektif bir olgudur. Her insan vakti ortasında bulunduğu etraf ve ruh haline nazaran değişik algılayabilir. Çok düşünceli bir dakika bize on dakika üzere gelebilir. Çok keyifli bir on dakika ise bize bir dakika üzere gelebilir. Vakit algısı hipnozda bariz bir biçimde bizatihi değişebilir yahut telkinlerle değiştirilebilir. Vakit algısının hipnozla değiştirilebilmesi birtakım durumlarda fazlaca kullanışlı olur. Örneğin ağrılı geçirilen hastalıklarda vaktin çabuk geçmesi hastaların faydasınadır.
DİSOSYASYON
Rastgele bir durumda makul bir aktiviteye odaklanarak tıpkı durumda öteki aktivitelerden zihinsel olarak uzaklaşabilme yetisi ve yeteneğidir. Örneğin birebir anda iki müzik çaldığını düşünelim. Bir müziği neredeyse hiç duymayacak başka bir müziğe kendinizi verebiliyorsanız Disosyasyon yeteneğiniz fazlaca büyük olasılıkla fazlaca yeterlidir.
Disosyasyon hipnotik fenomenler içinde en mühimlerindendir. Disosyasyon ne kadar bariz olursa kişinin hipnotik trans tecrübesi de o kadar besbelli olur. Gevşeme sağlamadan hipnoz durumu sağlanabilir. Fakat hipnozdan kelam edebilmek için kesinlikle bir disosyatif durum olması gerekir.
Beşerler kendi kendilerine yardım etme konusunda kendilerinin bile haberdar olmadıkları kaynaklara ekseriyetle sahiptirler. Bu kaynaklar çoklukla şahıstan disosiye olmuş vaziyettedir. Bu bakımdan güzelleşme sürecinde Disosyasyon fazlaca değerli yer fiyat (Yapko,2003).
Disosyasyon fenomeni “Bir parçanız……………yı deneyimlerken öbür bir parçanız………………yı deneyimleyebilir.” Biçiminde bir direkt telkinle dososyasyon sağlanabilir. “Hissediş olarak 6 yaşlarına hakikat geriye giderken, zihninizin öteki kısımları artık ve burada kalabilir” cümlesi de disosyasyon telkinine bir örnektir.
Milton Erickson’un bu mevzuda kullandığı meşhur bir teknik vardır. Bu tekniğe hiç bir yer tekniği denilir (Zeig,1980).Bu teknikte zihnin bir tarafı hiç bir yer denilen bir yere yönlendirilirken, zihnin öteki tarafı artık ve burada kalmaya yönlendirilir. Bu teknik şöyle uygulanır:
O biçimde otururken bir modülünüzün burada olduğunu hatırlamak fazlaca kolaydır. Lakin zihninizin geriye kalan kısımları bir seyahate çıkabilir ve sahiden nereye gittiğinizi bilemeyebilirsiniz. Tahminen hiç bir yerin tam ortasınızdır. Orada yer ve vakit yoktur. Orada yalnızca benim sesim ve sizin fikirleriniz var olabilir. Buraya hiç bir yer diyebiliriz. hiç bir yer bulunmak için hoş bir yerdir. Zira diğer hiç bir yer bu hiç bir yer kadar özgür bir yer değildir. Sonuçta her vakit, bir biçimde bir yerlerde olmak zorundasınızdır. Ancak artık değil. hiç bir yerde olmak sizce de hayli keyifli değil mi?
Danışan farkındalığını “burada” ve “orada” biçiminde ikiye bölebiliyorsa Disosyasyon gerçekleşmiş demektir.
HALLÜSİNASYONLAR
Halüsinasyonlar olumlu ve negatif olmak üzere ikiye ayrılır.halihazırda olmayan bir şeyi algılamak (5 duyu ile) müspet halüsinasyon olarak isimlendirilir. Negatif halüsinasyon ise halihazırda olan bir şeyi beş duyu ile algılayamamaktır. Tüm öteki hipnotik fenomenler üzere halüsinasyonlar bir hipnoz seansı esnasında zaten ortaya çıkabildiği üzere telkinle ortaya çıkarılabilir yahut çıkartılamayabilir. Bu mevzuda terapistin dikkatli olması gereken nokta şudur: Halüsinasyonu olan bir insanı mesela uzaylılar tarafınca kaçırıldığını argüman eden bir insanı ele alalım. Hipnotik trans durumunda bu halüsinasyonlarını zihninde daha net canlandırabildiği için, uzaylılar tarafınca kaçırıldığına daha fazla inanmaya başlayabilir. Bu bahiste terapist fazlaca dikkatli davranmalıdır.
Spanos, Flynn ve Gabora (1989) düzenledikleri bir deneyde hipnoza fazlaca yatkın 45 deneğe gözlerini açtıklarında hala hipnozda kalacakları ve önlerinde bomboş beyaz bir kağıt bakılırsacekleri telkin edildi. Deneklerin önüne bomboş beyaz bir kağıt değil de, üzerinde fazlaca büyük yazı ile 8 yazılmış bir kağıt konuldu. 45 denekten 15’i kağıdı boş gördüklerini bildirdi. Denekler hipnoz durumundan çıkarıldıktan daha sonra öteki bir uzman deneklerin nitekim ne gördüğünü sorguladı. Uzman deneklerden hakikaten ne gördüklerini çizmelerini istedi. 15 denekten 14’ü kağıt üzerine 8 yazdı.
Bu deneyden şu sonuçlar çıkarılabilir:
1- Hipnoz durumu büyük olasılıkla aslında negatif halüsinasyonlar ürettirmiyor. Fakat insanlara karşılığı evet olan bir soruya hayır dedirtebiliyor.
2-Hipnozla hiç bir şey hokus pokus yaparak yok edemezsiniz. Yaşanmış her şey beynin bir yerlerinde kesinlikle kalır.
YAŞ GERİLETMESİ (AGE REGRSSION)
Yaş geriletmesi bir insanın hipnotik trans altında hayatının belir bir devrine zihinsel olarak geri dönmesidir. Bu geri dönmenin gayesi geçmişe ilişkin kimi olayları hatırlamak olabilir. Fakat bilimsel araştırmalar göstermektedir ki hipnoz durumunda hatırlanan her şey hakikat olmak zorunda değildir. Evet hipnoz durumunda insan hafızasını biraz daha net kullanabilir. Bu doğrudur. Lakin hipnoz durumunda artan hayal gücü yardımıyla, beşerler olmamış şeyleri de, güya olmuş üzere hatırlayabilirler. Sonuç olarak hipnoz hatırlama ihtimalini arttırır fakat yanılma hissesini da arttırdığı için hipnozdaki hatırlamanın değer olarak olağan hatırlamadan pek bir farkı kalmaz.
Yaş geriletmesi esnasında beşerler çocukça konuşabilir, çizdikleri fotoğraflar çocukça olabilir. Hatta ve hatta emme refleksi ve babinski refleksi bile gözlemlenir. Tüm bunlara karşın kişinin o yaşa büsbütün geri gittiğini söyleyemeyiz. Çocukluğunu Almanya’da geçirmiş bir beşere hipnozda yaş geriletmesi uyguladığınızda birkaç söz Almanca hatırlasa bile şayet günlük hayatta Almanca konuşamıyor ise yaş geriletmesi esnasında da Almanca konuşamayacaktır. Bu bakımdan yaş geriletmesi fenomeninde aslında bir yaş gerilemesi kelam konusu değildir. Kelam konusu olan beynin geçmişe gerçek yaptığı kaliteli ve tesirli bir seyahattir.
Yaş geriletmesi fenomeninin hipnoterapistler tarafınca kullanılmasının bir sebebi de travmatik kimi tecrübelere geri dönerek katarsis sağlandıktan daha sonra travmatik olayın bir daha çerçevelenmesini (reframing) sağlamaktır. Burada yapılan süreç eski anıya yeni ve daha yanlışsız bir mana yüklemektir. Eski anıya yeni ve daha hakikat bir elbise dikmek şüphesiz hislerimizi ve niyetlerimizi etkileyerek psikolojimizi değiştirir.
Yaş geriletmesi konusunda danışana “Şimdi 7 yaşındasın” formunda epey fazla direk bir telkinde bulunmaktansa daha kolaylaştırıcı teknikler kullanılabilir. Örneğin imgelem tekniklerinden yararlanarak yaş geriletmesi kolaylaştırılır. Danışandan kendini bir araçta imgelemesi istenilebilir. Bu araç bir tren, uçak, vakit makinası, uzay gemisi yahut bir asansör olabilir. Bu özel aracın danışanı geçmişte bir seyahate çıkaracağı söylenir. Danışan kendini trende imgeledikten daha sonra yavaş yavaş seyahatin bilgileri tasvir edilir. Terapist her istasyon geçildikçe biraz daha geçmişe yanlışsız gidiyorsunuz biçiminde telkinlerde bulunabilir. Ve son istasyonda inildiğinde kişi artık geçmişte bir yerlerdedir.
Dikkat ederseniz bu yaklaşım danışana geçmişteki bir güne yada saate götürmüyor. bu biçimdece danışan yaş geriletmesini başaramaz ise de bu, terapi süreci açısından hiç bir sorun teşkil etmiyor. Her hipnoza giren kişi yaş olarak yahut vakit olarak başarılı bir biçimde geçmişteki bir vakte ışınlanamayacağı için indirekt yaklaşım bu mevzuda daha hakikat olur. Evet hipnotik fenomenler gerçektir. Fakat unutulmamalıdır ki her hipnotik fenomeni her beşerde gözlemlenmesi beklenmemelidir. Lakin terapi stratejisini tek bir hipnotik fenomene endekslemek yanlışsız bir yaklaşım değildir.
Yaş geriletmesi epey fazla direk yollarla (mesela artık yaşını 15 yaş küçültüyorum) yapıldığında ve başarısız olunursa danışanın hipnoza da hipnoterapiste de hipnoz konusundaki kendine olan inancı de azalır. halbuki şahıstaki bundan evvelki cümlede bahsedilen inancı azalmasa idi, tahminen de o kişi yaş geriletmesinde değil de yaş ilerletmesi tekniğinde epeyce başarılı olacaktı. Sıra geldi yaş ilerletmesi fenomenine.
YAŞ İLERLETMESİ (AGE PROGRESSION)
Yaş ilerletmesi tekniğinde danışanın ileride bir vakte odaklanmasına terapist yardımcı olmaya çalışır. Yaş geriletmesi ile ilgili kısımda açıklanan tren, uçak, uzay gemisi üzere ulaşım araçları bu sefer vakitte geriye değil de ileriye sarfiyat.
Yaş ilerletmesinde terapist danışanın kendini gelecekte canlandırmasına yardımcı olur. Bu bir manada daha sağlıklı his, niyet ve psikolojinin gelecekteki provasıdır. Danışan yaş ilerletmesi tekniği yardımıyla geleceği canlandırdığında v e yeniden şimdiye döndüğünde şimdinin hisleri artık şimdinin hisleri olmaktan biraz olsun çıkmıştır. Zira şimdinin hisleri derin seviyede geleceği tattığı için değişmeye adeta zorlanmıştır.
Yaş geriletmesinde danışan terapideki değişimden daha sonra kendini gelecekte hayal eder. Bu hayalin içerisinde eski sorunlarla yeni bir strateji ile nasıl çaba ettiğine yer verilir. Yaş ilerletmesi hem de terapinin sonlandıralabilip sonlandırılamayacağını gösterir. Örneğin danışan geleceği hayal edebilmesine ve hissedebilmesine karşın gelecekte gördüğü şeyler “aynı tas birebir hamam” ise açıkça aşikardır ki terapi çabucak hemen sonlandırılamaz.
Aslında zihinsel olarak yaptığımız her türlü seyahat ruhsal manada iyileştiricidir. Zihinsel olmayan seyahatler (tatil, yıllık müsaade vs.vs) da iyileştiricidir. Zira her seyahat zihinsel setlerimizi kesintiye uğratır. Geçmişe yahut geleceğe düzgün bir terapist eşliğinde zihinsel seyahat uygunlaştırıcı olabilir. Hipnoz durumunda zihin yalnızca geçmişe yada geleceğe seyahat yapmaz. Hipnoz durumunda fazlaca sevdiğimiz bir yere de imgesel bir seyahat yapabiliriz ki bu fenomene de disosyasyon diyoruz.
HİPNOTİK AMNEZİ (HYPNOTİC AMNESIA)
Hipnotik amnezi hipnoz durumunda olan danışanın birtakım mataryalleri unutabilme gücüne denilir. Fakat hipnoz durumunda telkinlerle meydana getirilen böyleki bir unutma sonsuza kadar unutma değildir. Bu cins ayrıntıları hipnoz hafızadan büsbütün silemez lakin hafızamızın muhakkak bir bölgesinde saklanmasını sağlayabilir. bu biçimdece geçmişteki kimi anılar günlük ömürde ayağımızın altında dolaşmamış olurlar. Unutulmamalıdır ki beyin bir bilgisayar üzere bilgileri silemez. Gerçekte bir bilgisayar ve beynin çalışma prensipleri hem .oldukca benzeridir birebir vakitte fazlaca farklıdır.
Yeri gelmişken ayrıldığım sevgilim takıntı haline geldi bir türlü ne yapsamda onu düşünmeden edemiyorum.Hipnozla onu unutmama yardım edin biçiminde pek epey taleple karşılaşırız. Danışan ister ki sevgilisinin ismini bile hatırlamasın. halbuki gerçekte bunu hipnozun yada hipnoterapistin başarması hiç te kolay bir şey değildir. Zira unutulması istenilen şey yalnızca bir şey değildir. Bir sevgili hele uzun süren bir bağlantı ise beyninizde duygusal düşünsel pek epey iz bırakır. O sevgili ile tahminen binlerce anınız var. Binlerce anıyı, duyguyu vs. terapist tek tek bulup telkinlerle nasıl yok edebilir ki? Hipnoz doğal ki bu türlü çalışmaz. Pekala bu durumda olan insanlara hipnozun hiç mi yararı olmaz. Bu durumda olan insanlara hipnozun yararı şöyle olabilir: Konutumuzda okuduğumuz makus bir kitabı yok etmeye yada yakmaya pek kalkmayız. O makus kitabı gözden uzak bir yerlere kaldırırız. Beynimizde bizim ruh evimizdir ve kimi makus anıları gözden uzak bir yerlere kaldırma gücü aslına bakarsanız vardır. İşte hipnotik trans durumunda bu güç biraz daha artar.
Amnezi derin hipnozun karakteristiklerindendir. Lakin hipnozun olmaz ise olmazı mutlaka değildir. Hipnoz durumunda olan bir insan kendisine telkin edilmese de birtakım şeyleri unutabilir. Hipnoz durumunda olup biten birtakım şeylerin unutulmuş olması o kişinin hipnoza girdiğini göstermez. Her şeyin hatırlanması da kişinin hipnoza girmediğini göstermez. Sonuç olarak hipnoz öbür bir şeydir hipnozda olup bitenleri unutmak ve hatırlamak öteki bir şeydir. Amnezi ve hipnoz yapışık ikizler değildir.
Amnezi danışana telkin edilirken daha indirekt bir yaklaşımla “Bu tecrübesi zihninizin uzak bir köşesine kaldırmayı seçebilirsiniz zira ömrünüzde artık aslına bakarsan yeri yok” demeyi tercih ediyoruz.
Aşağıda ise konfüzyonel bir yaklaşımla amnezi telkinine örnektir (Yapko, 2003)
Artık hangi şeyleri hatırlayacağınızı nasıl bileceksiniz? Ve hangi şeyleri bilinçdışı zihninizin bilmeye gereksinimi var nasıl bileceksiniz? Seanstan daha sonra unutmayı hatırlayabilirsiniz yahut hatırlamayı unutabilirsiniz.Unutmayı hatırladığınızda, hatırlamayı unuttunuz demektir. Unutma hafızanız unutulmuş olanı unutur. Ve daha sonra bu unutma ile ilgili şu anda yaşadığınız tüm baş karışıklığını unutabilirsiniz ve bu sayede daha derin bir gevşemeye ulaşabilirsiniz.
HİPNOZDA ÇOK HATIRLAMA ve HATIRLAMANIN DOĞRULUĞU
Hipnoz durumu hatırlanan mataryalin ölçüsünde bir artış sağlasa da, bunların güvenirliliğinden emin olmak mümkün değildir. Hipnozda hatırlanan yada söylenen her şey doğrudur var iseyımı katiyen yanlış bir var iseyım olur. Yapılan pek hayli araştırmada hipnoz durumunda olan bir insanın bir şeyi hatırlayamadığında, hatırlayamadığı bilginin yerine gerçekte olmamış öbür bilgikleri koyarak boşlukları doldurduğu görülmüştür.
Zaragoza & Mitchell (1996) deneklere bir soygun görüntüsü gösterdi ve daha sonra da yönlendirici telkinler içeren sorular sordular. Birtakım deneklere bu soruları yine yeniden sordular. daha sonrada telkinlerin kaynağına ulaşmak için anılarını test ettiler. Zaragoza & Mitchell (1996) tek bir kere telkinli soru ile karşılaşan sujelere kıyasla , ısrarla görüntünün birtakım kısımları üzerine telkin edilen sujelerin, ilgili olayları kendilerine daha epey güvenerek anımsadığını ve telkin edilen olaylara şahit olduklarını bile argüman edecek duruma geldiklerini belirttiler.
Tabiatları ne olursa olsun, anıların ve bunlara yüklenen manaların terapi müddetince değiştiği ortadadır. Örneğin, Foa, Molnarve Cashman (1995) terapi sırasında bayan tecavüz mağdurlarının naklettikleri anıları inceledi. Terapi boyunca, anlatımın müddeti giderek uzamış, hareket ve diyalog yüzdesi düşerken, his ve niyet yüzdesi artmıştır. Tecavüz anısını yapılandırmaya çalışan fikir sayısında da bir artış gözlemlenmiştir. Yani travmayı hayali olarak bir daha yaşarken, anlatımları değişiyor ve kurbanlar bir tutarlılık sağlamak için hafızalarını bir daha yapılandırmaya çalışıyorlar.
ANALGEZİ VE ANESTEZİ
Hipnotik analjezi ağrı hissini yok ederek başka hislerin oluşturulmasına denilir. Anestezi ise söz olarak duyu yitimi, uyuşturma, hissizlik, duyumsuzlaşma, uyuşma manasında kullanılır.
Hipnozun hangi sistemlerle ağrıyı yok ettiği bu hususta pek epeyce bilimsel araştırma yapılmasına karşın çabucak hemen bilinmemektedir. Hipnozun ağrıyı placebo düzeneği yada endorfin sistemi ile yok etmediği bilinmektedir. Şayet bir anestezi uzmanı doktor iseniz yahut anestezi ile sık sık işiniz oluyorsa bu hususta klasikleşmiş bir eser olan Hipnoz ve Ağrı İdaresi -Hypnosis in Relief of Pain (Hillgard & Hillgard,1994) kitabını öneririz. Hillgard yaptığı araştırmalarda insanların hipnotik analgezi ile başarılı biçimde ağrıyı yok ederken bile ağrının farkında olduklarını göstermiştir. Enteresan bir biçimde insanların ağrının farkında olmaları ağrı hissettikleri manasına gelmemektedir. Buda gösteriyorki her hipnoz esasen şuurlu bir hipnozdur. Hipnozun her etabında insanın bilinçliliği korunmaktadır. Hipnoz durumunda olan beşerler uyumamakta kendilerinden geçmemekte ve bayılmamaktadırlar lakin her nasılsa isterlerse bir biçimde ağrıyı yok edebilmektedirler.
Birtakım beşerler için hipnotik analjezi epey büyük ehemmiyet taşımaktadır zira onlar hiç bir biçimde hiç bir anestezik husus alamamaktadırlar. Hipnozla ağrı her beşerde değişik derecelerde yok edilebilmektedir.
Tabip ve anestezi uzmanı olmayan terapistler hipnozla ağrı yok etme konusunda temkinli davranırlar zira her şeydilk evvel ağrı bedende bir şeylerin yanlış gittiğinin işaretidir. Hipnozla ağrı yok edilmedilk evvel hasta gerekli tüm medikal muayenelerden ve testlerden geçmiş olmalıdır.
KATALEPSİ
Katalepsi istemli kas hareketlerinin inhibisyonudur. Hastaya “Kolunuz o kadar sertleşecek ki kolunuzu bükemeyeceksiniz” biçiminde bir telkinle kol katalepsisi meydana getirilip gözlemlenebilir. Emsal biçimde “göz kapaklarınız o kadar katılaşacak ki gözlerinizi açamayacaksınız” halinde bir telkinle de göz katalepsisi fenomeni medya getirilir. Tüm öteki hipnotik fenomenler üzere gereksiz yere meydana getirilmemelidir. aslına bakarsanız merak ve cümbüş gayeli olarak hiç kullanılmalaıdır. Baze sahne hipnotizörleri (hekim yada psikolog olmayan hipnoz etiği haricinde çalışan kişiler) hipnoza aldıkları ve kataleptik bir hale soktukları kişiyi iki sandalye arsına uzatırlar ve dakikalarca o biçimde bırakırlar. Hatta kimileri bu kişinin üzerine dört kişiyi de çıkarırlar. Sonuçta zavallı gönüllünün belinde önemli fizikî hasarlar oluşur. Hipnoz insanı kataleptik bir hale sokabilir lakin hipnoz insanı bir çelik kesimine dönüştürmez.
VAKİT ALGILAMASINDA DEĞİŞİM (TIME DİSTORTION)
Vakti algılamak büsbütün subjektif bir olgudur. Her insan vakti ortasında bulunduğu etraf ve ruh haline nazaran değişik algılayabilir. Çok düşünceli bir dakika bize on dakika üzere gelebilir. Çok keyifli bir on dakika ise bize bir dakika üzere gelebilir. Vakit algısı hipnozda bariz bir biçimde bizatihi değişebilir yahut telkinlerle değiştirilebilir. Vakit algısının hipnozla değiştirilebilmesi birtakım durumlarda fazlaca kullanışlı olur. Örneğin ağrılı geçirilen hastalıklarda vaktin çabuk geçmesi hastaların faydasınadır.