Günümüz metropol dünyasında geçmişten gelen kaidelerin değişmesi, kentleşmenin artarak bireylerin yalnızlaşması, gerilimli ömür olayları, sosyoekonomik seviyenin düşük olması, ailede bulunan depresyon hikayesinin genetik transferi, bireyin toplumsal dayanak sistemi yani eş, akraba, yakın arkadaş bağlantılarının kâfi olmaması, evlenip boşanmak üzere çeşitli niçinlerle bireylerde en çok görülen psikiyarik bozukluktur depresyon. Depresyon belirtileri duygudurum, bedensel ve bilişsel olmak üzere 3 alt başlıkta toplanmaktadır.
1)Duygudurum Belirtileri: çökkün duygudurum, bütün etkinliklere karşı ilgide azalma (anhedoni), düşük benlik hürmeti, değersizlik ve suçluluk hisleri,
2)Bedensel Belirtiler: yorgunluk ve güç kaybı (letarji), epey fazla kilo verme yahut epeyce fazla kilo alma, uykusuzluk çekme yahut fazlaca ahenge üzere uyku örüntüsünde besbelli değişiklik, hareketlerin epeyce yavaşlaması (psikodevinsel retardasyon) yahut hareketlerde artış (psikodevinsel ajitasyon) görülmesi
3)Bilişsel Belirtiler: niyetlerin yavaşlaması, konsantre olma ve karar verme yetisinde azalma ve bir dahaleyen intihar fikirleri üzere belirtilerle kendisini gösteren biz rahatsızlıktır.
Depresyon bir duygudurum olmakla bir arada duygulanımdan farklıdır. Duygudurum (mood) daha uzun süren bir yaşantıdır ve muhakkak bir durumda kişinin bir süre boyunca kapsamlı ve daima olarak ortasında bulunduğu bir his halidir. Duygulanım (affect) ise daha kısa periyodik olup gün içerisinde değişebilmektedir. Müddet ve değişkenlik bakımından duygudurum iklime, duygulanım ise hava durumuna benzetilebilir. Bireyde çökkün duygudurumu birbirini takip eden 2 hafta sürüyorsa ve üstte belirtmiş olduğum belirtilerden en az 5 adedini yaşıyorsa majör depresyon görülebilmektedir. Şayet bireyde, en az 2 yıl boyunca süregiden çökkün duygudurum besbelli bir biçimde gözlemleniyorsa süregiden depresyon bozukluğu (distimi) tanısı konulmaktadır.
Majör Depresyon Bozukluğunun Alt Tipleri
DSM-V Teşhis Ölçütleri El Kitabı, majör depresyonun bunaltıcı, karma, melankoli, atipik, psikoz, mevsimsel örüntü gösteren, katatoni ile giden ve doğum vakti (peripartum) olmak üzere 8 belirleyicisini tanımlamıştır.
Bunaltıcı alt tipinde, hiç bir halde dinginlik sağlayamama, berbat bir şey olacağından korkma, bunalma ya da gerginlik duyma üzere belirtiler görülmektedir.
Karma özellikler gösteren alt tipinde, taşkın bir duygudurum, benlik saygısında artış ve grandiyöz niyetler, her zamankinden daha epey konuşma, niyet uçuşması, işte, okulda yahut cinsel bağlamda emele yönelik aktiflikte artış görülmesi, makus sonuçlar doğurabilecek aktiflikleri gerçekleştirmeye yönelik artmış bir istek (örn. çok para harcama ya da cinsel etkinliklerde artış), uykuda azalma.
Melankoli özellikleri gösteren alt tipinde, anhedoni ve kendisini uygun hissetmeme durumu, uyaranlara karşı tepkisizlik görülebilmektedir. Ayrıyeten derin bir buhran, çökkün duygudurum, duygusal boşluk yaşama, sabahları erken uyanma ve sabahları kendisini daha makûs hissetme, iştahsızlık, kilo kaybı, ağır suçluluk hisleri, psikodevinsel ajitasyon yahut psikodevinsel retardasyon görülebilmektedir.
Atipik özellikleri gösteren alt tipinde, tepkisellik yani olumlu ya da olumlu olduğu düşünülen olaylara karşı reaksiyon verme, duygudurumda açılma ve düzelme görülür. Ayrıyeten kilo alımı ve yeme isteğinde besbelli bir artış görülmesi, epey ahenge (hipersomni), kolları ve bacakları ağırlaşmış, kurşun üzere duyumsama (kurşun paralizisi) ve kişilerarası reddedilmeye karşı çok hassaslık görülmektedir.
Psikoz özellikleri gösteren alt tipinde birey, sanrı ve var isenılar görmektedir. Psikotik belirtiler çoklukla bireyin duygudurumu ile uyumludur lakin duygudurum ile uyumlu olmayan psikotik belirtiler de görülebilmektedir. Duygudurumla uyumlu psikoz belirtilerinde, bütün sanrı ve var isenıların içeriğinde suçluluk, yetersizlik, vefat, cezalandırılmayı hak etme üzere depresyon bahisleri yer alırken duygudurumla uyumlu olmayan psikoz belirtilerinde bunların hiç biri görülmemektedir. Bu alt tipte, daha ağır bir biçimde psikodevinsel ajitasyon ya da retardasyon görülebilmektedir.
Mevsimsel örüntü gösteren alt tipinde şahıslar, birbirini izleyen iki kış mevsiminde depresyon yaşamaktadır ve ilkbahar aylarında depresyon ortadan kalkmaktadır. Majör depresyonun başlaması ile yılın muhakkak vakit içinderının sistemli olarak denk gelmesi kararı oluşmaktadır. Bu döngü en az 2 yıl ortasında dengeli bir biçimde gözlenmektedir. Çok ahenge ve yemek yeme, karbonhidrat yüklü beslenme, kilo alma, yorgunluk ve bitkinlik belirtileri ile kendisini göstermektedir.
Katatoni ile giden alt tipinde epeyce yavaş konuşma, hareket edememe, tıpkı ensesinden tutulan bir kedi üzere kasılıp kalma, çok negativizm yani tüm hareket ettirme eforlarına ve yönergelere direnç gösterme ve kalıplaşmış bir dahaleyici davranışlar görülebilmektedir.
Doğum vakti başlayan alt tipinde majör depresyon belirtileri, hamilelik sırasında ya da doğumdan daha sonraki 4 hafta içerisinde ortaya çıkarsa bu periyot post-partum depresyon olarak isimlendirilmektedir.
Depresyonun Nörobiyolojisi
Depresyonla ilgili yapılan birinci araştırmaların Hipokrat devrine dayandığı düşünülmektedir. Hipokrat ruhsal bozuklukların biyolojik alt yapısı olduğunu düşünerek beyinle ilgili çalışmalar yapmıştır. Ruhsal rahatsızlıkların kan, kara safra, sarı safra ve balgam olmak üzere 4 sıvıdan kaynaklandığını öne sürmüştür ve şahısta depresyon oluşmasının niçinini kara safradan salgılanan beden sıvısının değişmesine bağlamıştır. Kara safradan salgılanan fazla sıvının, şahısları melankoliye sürükleyeceğini yaptığı çalışmalarla öne sürmüştür (Karamustafalıoğlu ve Yumrukçal, 2011).
Günümüzde yapılan çalışmalar noradrenalin, dopamin ve serotonin hormonlarının aktivasyon düşüklüğünün depresyon bozukluğu görülmesinde tesirli olduğunu göstermektedir. Noradrenarjik mesajdaki değişim isteksizlik, yavaşlama ve dikkat dağınıklığına; dopaminerjik mesajdaki değişim keyifsizlik, değersizlik ve suçluluk kanıları, var isenılara; seratonerjik mesajdaki değişim ise anhedoni, disfori, anksiyete, anoreksi, insomni, libido azalması ve özkıyım kanılarına sebep olmaktadır.
Nöroendokrin sistemde gerilim hormonu olarak bilinen kortizol düzeyinde artış görülmektedir. HHA ekseni (hipotalamus-hipofiz-adrenal eksen) yani gerilimi yöneten beyin sistemi, majör depresyon sırasında çok faal olabilmektedir. Aşağıda belirtmiş olduğum üzere depresyon yaşayan bireylerdeki artmış amigdala aktivasyonu HHA eksenini harekete geçirmek için sinyal göndererek HHA ekseninden kortizolün bedene salınımını tetiklemektedir (Kring, Davison, Neale, ve Johnson, 2007).
Tiroid bezindeki problemler ve büyüme hormonlarının salgılanmasında yaşanan düzensizlikte depresyonda rol oynamaktadır.
Yapılan beyin görüntüleme çalışmalarında depresyon bozukluğu yaşayan bireylerin beyinlerinde, depresyon bozukluğu yaşamayan bireylere bakılırsa birtakım bölgelerde birtakım değişiklikler saptanmıştır. Depresyon yaşayan bireylerde, artmış amigdala aktivasyonu görülmektedir. Depresyonu olan bireyler ve olmayan bireylerle yapılan bir çalışmada, her iki kümeye da bir toplulukta memnun ve mutsuz yüz tabirleri yer alan bir fotoğraf gösterildiğinde, depresyonu olan bireyler olmayanlara nazaran mutsuz yüzleri daha süratli fark etmişlerdir. Değişim gözlenen başka beyin bölgeleri ise hipokampus ve dorsolateral prefrontal kortekstir. Depresyonu olan bireyler, duygusal uyaranlara maruz kaldığında ve hisleri düzenlenmesi istenildiğinde bu bölgelerde azalmış aktiflik görülmektedir (Fales, Barch, Rundle ve ark., 2005).
Depresyonda Tesirli Olan Ruhsal Faktörler
Her bireyin zihninde yer alan 3’lü bir bilişsel düzenek bulunmaktadır. Merkezde şemalarımız yani temel inançlarımız, şemalara bağlı gelişen orta inançlarımız/kurallarımız ve en dışta ise zihnimizden her an geçmekte olan otomatik niyetlerimiz yer almaktadır. Dünyayı nasıl anlamlandırdığımız, 3’lü sistemimizi nasıl kullandığımızla ilgilidir. Beck (1979), şemaları/temel inançları 3 başlık altında toplamıştır: çaresizlik, sevilmeme ve kötülük. Depresyonda olan bireyde aktif olan temel inanç kategorisini ‘sevilmeme’ oluşturmaktadır. Yani birey temelde kendisini ‘yetersizim’, ‘istenilmiyorum’, ‘sevilmiyorum’, ‘yalnızım’, üzere fikirlerle nitelendirmektedir. Beck (1967), negatif üçlü teorisini savunmaktadır. Depresyondaki şahısta benliğe, dünyaya ve geleceği dair negatif bir bakış açısı hakim olmaktadır. Beck’in depresyonla ilgili ortaya attığı bir öteki model de ABC modelidir. Bu modelde:
A)Tetikleyici bir olumsuz olay
B)Kişinin olayı yorumlaması
C)Olayın duygusal ve davranışsal çıktılarını oluşturmaktadır.
Depresyonda bir kişi bir A olayı yaşadığında (örn.sınavdan düşük almış olmak) B kısmında ‘aslına bakarsanız başarısız biriyim ve bunu hak ettim’ olarak olayı yorumlayacak ve C kısmına yansıması ise içe kapanma, çökkün duygudurum üzere belirtilerle kendisini gösterecektir.
Depresyon bozukluğu yaşayan bireylerde, yaşamayan bireylere bakılırsa ağır bir bilişsel çarpıtma görülmektedir. Beck (1995) bu bilişsel çarpıtmaları tanımlamıştır:
1)Keyfi Çıkarsama/Sonuca atlama: Ortada kâfi ispat olmaksızın kişinin direkt sonuca ulaşması.
2)Seçici Soyutlama/Zihinsel Filtreleme: Olayların bütününe değil de tek bir ayrıntısına odaklanma, tek bir ayrıntıdan olayı kavramlaştırma.
3)Aşırı Genelleme: Tek bir olayı genelleme ve genel olumsuz olayları algılama.
4)Büyütme ve Küçültme: Olumsuz olayların büyütülüp, olumluların küçültülmesi.
5)Ya Daima Ya Hiç Biçiminde Düşünme: Bir olayın ya oldu ya da olmadı formunda yorumlanmasıdır. Siyah ve beyaz uçtur. Bu düşünme şeklindeki şahıslar siyah ve beyaz spektrumu içerisindeki grileri görmezler.
6)şahsileştirme: Olumsuz bir olayı kendine atfetme ve kendisiyle ilgili olduğunu düşünme.
7)Felaketleştirme: Geleceği her vakit olumsuz olarak görme.
8)-meli/-malı Niyet Biçimi: Kişi kendisine çok kurallar koyar ve bu kuralların gerçekleşmemesi halinde berbat sonuçları abartır.
9Zihin Okuma: Şahısların ne düşündüklerine dair kâfi bilgi olmamaksızın onların ne düşündüğünü bildiğini var iseymak.
10)Duygudan Sonuca Ulaşma: Aksi deliller bulunmasına karşın kişi delilleri inkar ederek hissettiği şeyin gerçek olduğunda inanır.
11)Etiketleme: Genel olumsuz özellikleri kişinin kendisine yahut diğerlerine yüklemesi.
Depresyonun oluşmasında ortaya atılan bir öbür teoriyi ise Susan Nolen-Hoeksema (1991)’in Ruminasyon Teorisi oluşturmaktadır. Teoriye göre, bireyin yenidenlayıcı bir biçimde tıpkı keder verici olay ve niyetler üzerine baş yormasının depresyonu daha hayli tetiklediği ortaya atılmaktadır.
Depresyon Tedavisi
Depresyon tedavi edilebilir mi? Depresyon için çeşitli tedavi formları bulunmakla birlikte şayet şahısta yavaşça seviyede depresyon belirtileri görülüyorsa psikoterapi, orta seviye depresyon görülüyorsa psikoterapi ve medikal tedavi, şiddetli derecede ise hastaneye yatış yahut medikal tedavi uygulaması yapılabilmektedir.
Günümüz psikoterapi uygulamalarında etkililiği araştırmalarca desteklenmiş Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) uygulanmaktadır. BDT’de esas gaye depresyon belirtileri gösteren kişinin zihninde kendisiyle ilgili oluşturduğu olumsuz fikirlerin daha rasyonel fikirler ile değişimini sağlamaktır. Terapist bu basamakta, kişinin katılığına inandığı kanılarla ilgili arka arda sorular sorarak bireyin var olan inançlarının geçerliliğini değerlendirmesine ve kendisi için gerçekçi, manalı ve yararlı yeni çıkarımlara ulaşmasını sağlar.
Beck’in ortaya atmış olduğu ABC modelinde yer alan B kısmı ile yani kişinin olayları nasıl yorumladığı ve değerlendirdiği kısmının değişimi sağlanmaktadır. Bu değişim, dünyaya kirli gözlüklerle bakan birinin vakit içerisinde gözlük camlarını temizleyerek dünyayı daha berrak görmesine benzetilebilir. Psikoterapide kıymetlendirme ve anlamlandırma yani biliş kısmının değiştirilmesi ile bireyde his, akabinde davranış biçimlerinin de değişmesi olasıdır. BDT ile yapılmak istenen, depresyonu olan bireyin kendilik, dünya ve gelecek hakkında yaptığı çarpıtılmış inançlarını değiştirmektir.
Davranışsal aktivasyonu harekete geçirmek için ise depresyonu olan birey konut ödevleriyle daima desteklenerek sorumluluk alması sağlanmaktadır. bu türlü bir metot izlenerek psikoterapide bireyin pasif değil her vakit etkin olması sağlanır.
Depresyon tedavisinde en kıymetli kaynak hastanın içsel ve dışsal kaynaklarıdır. Psikoterapi süreci devam ederken kişinin sahip olduğu içsel ve dışsal kaynakların tedavide kıymeti büyüktür. İçsel kaynaklar, şahısların problemler karşısında geliştirdiği baş etme sistemlerini oluşturmaktadır. Depresyonu olan bireylerde, bu baş etme sistemlerinin keşfedilmesi ve güçlendirilmesi, şahısların terapide daha süratli ilerlemelerini sağlayacaktır. Dışsal kaynaklar ise sahip olduğumuz toplumsal dayanak sistemlerimizdir. Eş, aile, sevgili, yakın arkadaş, akraba üzere faktörler dışsal kaynaklarımızı oluşturmaktadır. Depresyonda olan kişinin terapi süreci devam ederken dışsal kaynaklarından dayanak alması, bireyleri esirgeyici birer fonksiyon görmektedir.
1)Duygudurum Belirtileri: çökkün duygudurum, bütün etkinliklere karşı ilgide azalma (anhedoni), düşük benlik hürmeti, değersizlik ve suçluluk hisleri,
2)Bedensel Belirtiler: yorgunluk ve güç kaybı (letarji), epey fazla kilo verme yahut epeyce fazla kilo alma, uykusuzluk çekme yahut fazlaca ahenge üzere uyku örüntüsünde besbelli değişiklik, hareketlerin epeyce yavaşlaması (psikodevinsel retardasyon) yahut hareketlerde artış (psikodevinsel ajitasyon) görülmesi
3)Bilişsel Belirtiler: niyetlerin yavaşlaması, konsantre olma ve karar verme yetisinde azalma ve bir dahaleyen intihar fikirleri üzere belirtilerle kendisini gösteren biz rahatsızlıktır.
Depresyon bir duygudurum olmakla bir arada duygulanımdan farklıdır. Duygudurum (mood) daha uzun süren bir yaşantıdır ve muhakkak bir durumda kişinin bir süre boyunca kapsamlı ve daima olarak ortasında bulunduğu bir his halidir. Duygulanım (affect) ise daha kısa periyodik olup gün içerisinde değişebilmektedir. Müddet ve değişkenlik bakımından duygudurum iklime, duygulanım ise hava durumuna benzetilebilir. Bireyde çökkün duygudurumu birbirini takip eden 2 hafta sürüyorsa ve üstte belirtmiş olduğum belirtilerden en az 5 adedini yaşıyorsa majör depresyon görülebilmektedir. Şayet bireyde, en az 2 yıl boyunca süregiden çökkün duygudurum besbelli bir biçimde gözlemleniyorsa süregiden depresyon bozukluğu (distimi) tanısı konulmaktadır.
Majör Depresyon Bozukluğunun Alt Tipleri
DSM-V Teşhis Ölçütleri El Kitabı, majör depresyonun bunaltıcı, karma, melankoli, atipik, psikoz, mevsimsel örüntü gösteren, katatoni ile giden ve doğum vakti (peripartum) olmak üzere 8 belirleyicisini tanımlamıştır.
Bunaltıcı alt tipinde, hiç bir halde dinginlik sağlayamama, berbat bir şey olacağından korkma, bunalma ya da gerginlik duyma üzere belirtiler görülmektedir.
Karma özellikler gösteren alt tipinde, taşkın bir duygudurum, benlik saygısında artış ve grandiyöz niyetler, her zamankinden daha epey konuşma, niyet uçuşması, işte, okulda yahut cinsel bağlamda emele yönelik aktiflikte artış görülmesi, makus sonuçlar doğurabilecek aktiflikleri gerçekleştirmeye yönelik artmış bir istek (örn. çok para harcama ya da cinsel etkinliklerde artış), uykuda azalma.
Melankoli özellikleri gösteren alt tipinde, anhedoni ve kendisini uygun hissetmeme durumu, uyaranlara karşı tepkisizlik görülebilmektedir. Ayrıyeten derin bir buhran, çökkün duygudurum, duygusal boşluk yaşama, sabahları erken uyanma ve sabahları kendisini daha makûs hissetme, iştahsızlık, kilo kaybı, ağır suçluluk hisleri, psikodevinsel ajitasyon yahut psikodevinsel retardasyon görülebilmektedir.
Atipik özellikleri gösteren alt tipinde, tepkisellik yani olumlu ya da olumlu olduğu düşünülen olaylara karşı reaksiyon verme, duygudurumda açılma ve düzelme görülür. Ayrıyeten kilo alımı ve yeme isteğinde besbelli bir artış görülmesi, epey ahenge (hipersomni), kolları ve bacakları ağırlaşmış, kurşun üzere duyumsama (kurşun paralizisi) ve kişilerarası reddedilmeye karşı çok hassaslık görülmektedir.
Psikoz özellikleri gösteren alt tipinde birey, sanrı ve var isenılar görmektedir. Psikotik belirtiler çoklukla bireyin duygudurumu ile uyumludur lakin duygudurum ile uyumlu olmayan psikotik belirtiler de görülebilmektedir. Duygudurumla uyumlu psikoz belirtilerinde, bütün sanrı ve var isenıların içeriğinde suçluluk, yetersizlik, vefat, cezalandırılmayı hak etme üzere depresyon bahisleri yer alırken duygudurumla uyumlu olmayan psikoz belirtilerinde bunların hiç biri görülmemektedir. Bu alt tipte, daha ağır bir biçimde psikodevinsel ajitasyon ya da retardasyon görülebilmektedir.
Mevsimsel örüntü gösteren alt tipinde şahıslar, birbirini izleyen iki kış mevsiminde depresyon yaşamaktadır ve ilkbahar aylarında depresyon ortadan kalkmaktadır. Majör depresyonun başlaması ile yılın muhakkak vakit içinderının sistemli olarak denk gelmesi kararı oluşmaktadır. Bu döngü en az 2 yıl ortasında dengeli bir biçimde gözlenmektedir. Çok ahenge ve yemek yeme, karbonhidrat yüklü beslenme, kilo alma, yorgunluk ve bitkinlik belirtileri ile kendisini göstermektedir.
Katatoni ile giden alt tipinde epeyce yavaş konuşma, hareket edememe, tıpkı ensesinden tutulan bir kedi üzere kasılıp kalma, çok negativizm yani tüm hareket ettirme eforlarına ve yönergelere direnç gösterme ve kalıplaşmış bir dahaleyici davranışlar görülebilmektedir.
Doğum vakti başlayan alt tipinde majör depresyon belirtileri, hamilelik sırasında ya da doğumdan daha sonraki 4 hafta içerisinde ortaya çıkarsa bu periyot post-partum depresyon olarak isimlendirilmektedir.
Depresyonun Nörobiyolojisi
Depresyonla ilgili yapılan birinci araştırmaların Hipokrat devrine dayandığı düşünülmektedir. Hipokrat ruhsal bozuklukların biyolojik alt yapısı olduğunu düşünerek beyinle ilgili çalışmalar yapmıştır. Ruhsal rahatsızlıkların kan, kara safra, sarı safra ve balgam olmak üzere 4 sıvıdan kaynaklandığını öne sürmüştür ve şahısta depresyon oluşmasının niçinini kara safradan salgılanan beden sıvısının değişmesine bağlamıştır. Kara safradan salgılanan fazla sıvının, şahısları melankoliye sürükleyeceğini yaptığı çalışmalarla öne sürmüştür (Karamustafalıoğlu ve Yumrukçal, 2011).
Günümüzde yapılan çalışmalar noradrenalin, dopamin ve serotonin hormonlarının aktivasyon düşüklüğünün depresyon bozukluğu görülmesinde tesirli olduğunu göstermektedir. Noradrenarjik mesajdaki değişim isteksizlik, yavaşlama ve dikkat dağınıklığına; dopaminerjik mesajdaki değişim keyifsizlik, değersizlik ve suçluluk kanıları, var isenılara; seratonerjik mesajdaki değişim ise anhedoni, disfori, anksiyete, anoreksi, insomni, libido azalması ve özkıyım kanılarına sebep olmaktadır.
Nöroendokrin sistemde gerilim hormonu olarak bilinen kortizol düzeyinde artış görülmektedir. HHA ekseni (hipotalamus-hipofiz-adrenal eksen) yani gerilimi yöneten beyin sistemi, majör depresyon sırasında çok faal olabilmektedir. Aşağıda belirtmiş olduğum üzere depresyon yaşayan bireylerdeki artmış amigdala aktivasyonu HHA eksenini harekete geçirmek için sinyal göndererek HHA ekseninden kortizolün bedene salınımını tetiklemektedir (Kring, Davison, Neale, ve Johnson, 2007).
Tiroid bezindeki problemler ve büyüme hormonlarının salgılanmasında yaşanan düzensizlikte depresyonda rol oynamaktadır.
Yapılan beyin görüntüleme çalışmalarında depresyon bozukluğu yaşayan bireylerin beyinlerinde, depresyon bozukluğu yaşamayan bireylere bakılırsa birtakım bölgelerde birtakım değişiklikler saptanmıştır. Depresyon yaşayan bireylerde, artmış amigdala aktivasyonu görülmektedir. Depresyonu olan bireyler ve olmayan bireylerle yapılan bir çalışmada, her iki kümeye da bir toplulukta memnun ve mutsuz yüz tabirleri yer alan bir fotoğraf gösterildiğinde, depresyonu olan bireyler olmayanlara nazaran mutsuz yüzleri daha süratli fark etmişlerdir. Değişim gözlenen başka beyin bölgeleri ise hipokampus ve dorsolateral prefrontal kortekstir. Depresyonu olan bireyler, duygusal uyaranlara maruz kaldığında ve hisleri düzenlenmesi istenildiğinde bu bölgelerde azalmış aktiflik görülmektedir (Fales, Barch, Rundle ve ark., 2005).
Depresyonda Tesirli Olan Ruhsal Faktörler
Her bireyin zihninde yer alan 3’lü bir bilişsel düzenek bulunmaktadır. Merkezde şemalarımız yani temel inançlarımız, şemalara bağlı gelişen orta inançlarımız/kurallarımız ve en dışta ise zihnimizden her an geçmekte olan otomatik niyetlerimiz yer almaktadır. Dünyayı nasıl anlamlandırdığımız, 3’lü sistemimizi nasıl kullandığımızla ilgilidir. Beck (1979), şemaları/temel inançları 3 başlık altında toplamıştır: çaresizlik, sevilmeme ve kötülük. Depresyonda olan bireyde aktif olan temel inanç kategorisini ‘sevilmeme’ oluşturmaktadır. Yani birey temelde kendisini ‘yetersizim’, ‘istenilmiyorum’, ‘sevilmiyorum’, ‘yalnızım’, üzere fikirlerle nitelendirmektedir. Beck (1967), negatif üçlü teorisini savunmaktadır. Depresyondaki şahısta benliğe, dünyaya ve geleceği dair negatif bir bakış açısı hakim olmaktadır. Beck’in depresyonla ilgili ortaya attığı bir öteki model de ABC modelidir. Bu modelde:
A)Tetikleyici bir olumsuz olay
B)Kişinin olayı yorumlaması
C)Olayın duygusal ve davranışsal çıktılarını oluşturmaktadır.
Depresyonda bir kişi bir A olayı yaşadığında (örn.sınavdan düşük almış olmak) B kısmında ‘aslına bakarsanız başarısız biriyim ve bunu hak ettim’ olarak olayı yorumlayacak ve C kısmına yansıması ise içe kapanma, çökkün duygudurum üzere belirtilerle kendisini gösterecektir.
Depresyon bozukluğu yaşayan bireylerde, yaşamayan bireylere bakılırsa ağır bir bilişsel çarpıtma görülmektedir. Beck (1995) bu bilişsel çarpıtmaları tanımlamıştır:
1)Keyfi Çıkarsama/Sonuca atlama: Ortada kâfi ispat olmaksızın kişinin direkt sonuca ulaşması.
2)Seçici Soyutlama/Zihinsel Filtreleme: Olayların bütününe değil de tek bir ayrıntısına odaklanma, tek bir ayrıntıdan olayı kavramlaştırma.
3)Aşırı Genelleme: Tek bir olayı genelleme ve genel olumsuz olayları algılama.
4)Büyütme ve Küçültme: Olumsuz olayların büyütülüp, olumluların küçültülmesi.
5)Ya Daima Ya Hiç Biçiminde Düşünme: Bir olayın ya oldu ya da olmadı formunda yorumlanmasıdır. Siyah ve beyaz uçtur. Bu düşünme şeklindeki şahıslar siyah ve beyaz spektrumu içerisindeki grileri görmezler.
6)şahsileştirme: Olumsuz bir olayı kendine atfetme ve kendisiyle ilgili olduğunu düşünme.
7)Felaketleştirme: Geleceği her vakit olumsuz olarak görme.
8)-meli/-malı Niyet Biçimi: Kişi kendisine çok kurallar koyar ve bu kuralların gerçekleşmemesi halinde berbat sonuçları abartır.
9Zihin Okuma: Şahısların ne düşündüklerine dair kâfi bilgi olmamaksızın onların ne düşündüğünü bildiğini var iseymak.
10)Duygudan Sonuca Ulaşma: Aksi deliller bulunmasına karşın kişi delilleri inkar ederek hissettiği şeyin gerçek olduğunda inanır.
11)Etiketleme: Genel olumsuz özellikleri kişinin kendisine yahut diğerlerine yüklemesi.
Depresyonun oluşmasında ortaya atılan bir öbür teoriyi ise Susan Nolen-Hoeksema (1991)’in Ruminasyon Teorisi oluşturmaktadır. Teoriye göre, bireyin yenidenlayıcı bir biçimde tıpkı keder verici olay ve niyetler üzerine baş yormasının depresyonu daha hayli tetiklediği ortaya atılmaktadır.
Depresyon Tedavisi
Depresyon tedavi edilebilir mi? Depresyon için çeşitli tedavi formları bulunmakla birlikte şayet şahısta yavaşça seviyede depresyon belirtileri görülüyorsa psikoterapi, orta seviye depresyon görülüyorsa psikoterapi ve medikal tedavi, şiddetli derecede ise hastaneye yatış yahut medikal tedavi uygulaması yapılabilmektedir.
Günümüz psikoterapi uygulamalarında etkililiği araştırmalarca desteklenmiş Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) uygulanmaktadır. BDT’de esas gaye depresyon belirtileri gösteren kişinin zihninde kendisiyle ilgili oluşturduğu olumsuz fikirlerin daha rasyonel fikirler ile değişimini sağlamaktır. Terapist bu basamakta, kişinin katılığına inandığı kanılarla ilgili arka arda sorular sorarak bireyin var olan inançlarının geçerliliğini değerlendirmesine ve kendisi için gerçekçi, manalı ve yararlı yeni çıkarımlara ulaşmasını sağlar.
Beck’in ortaya atmış olduğu ABC modelinde yer alan B kısmı ile yani kişinin olayları nasıl yorumladığı ve değerlendirdiği kısmının değişimi sağlanmaktadır. Bu değişim, dünyaya kirli gözlüklerle bakan birinin vakit içerisinde gözlük camlarını temizleyerek dünyayı daha berrak görmesine benzetilebilir. Psikoterapide kıymetlendirme ve anlamlandırma yani biliş kısmının değiştirilmesi ile bireyde his, akabinde davranış biçimlerinin de değişmesi olasıdır. BDT ile yapılmak istenen, depresyonu olan bireyin kendilik, dünya ve gelecek hakkında yaptığı çarpıtılmış inançlarını değiştirmektir.
Davranışsal aktivasyonu harekete geçirmek için ise depresyonu olan birey konut ödevleriyle daima desteklenerek sorumluluk alması sağlanmaktadır. bu türlü bir metot izlenerek psikoterapide bireyin pasif değil her vakit etkin olması sağlanır.
Depresyon tedavisinde en kıymetli kaynak hastanın içsel ve dışsal kaynaklarıdır. Psikoterapi süreci devam ederken kişinin sahip olduğu içsel ve dışsal kaynakların tedavide kıymeti büyüktür. İçsel kaynaklar, şahısların problemler karşısında geliştirdiği baş etme sistemlerini oluşturmaktadır. Depresyonu olan bireylerde, bu baş etme sistemlerinin keşfedilmesi ve güçlendirilmesi, şahısların terapide daha süratli ilerlemelerini sağlayacaktır. Dışsal kaynaklar ise sahip olduğumuz toplumsal dayanak sistemlerimizdir. Eş, aile, sevgili, yakın arkadaş, akraba üzere faktörler dışsal kaynaklarımızı oluşturmaktadır. Depresyonda olan kişinin terapi süreci devam ederken dışsal kaynaklarından dayanak alması, bireyleri esirgeyici birer fonksiyon görmektedir.