Bireyin kendisinden daha kuvvetli yaşıt yahut yaşıtları tarafınca kasıtlı ve daima bir biçimde ruhsal ve fizikî olarak zorba- kurban bağlantısına dayanan rahatsız edilme durumudur.
AKRAN ZORBALIĞI TİPLERİ VE ÇEŞİTLERİ
Okullarda görülen zorbalık çeşitleri yalnızca fizikî olarak görülmemektedir. Kurban rolündeki bireyi inciten ve ziyan veren çeşitli usul ve biçimlerde görülen birfazlaca davranışı içermektedir. Direkt ve dolaylı yollarla zorbalık gerçekleştirilebilir. Okullarda görülen zorbalık tiplerine örnek olarak fizikî, sözel, dışlama, dedikodu ve eşyalara ziyan verme biçiminde zorbalık görülür.
ZORBALARIN ÖZELLİKLERİ
“Zorba”, okul içerisinde akranlarıyla baskıcı bir toplumsallaşma ve irtibat biçimi geliştiren ve bundan kendisi de olumsuz tarafta etkilenen gençleri nitelemektedir (Tezcan, 2015). Arkadaşlarını ve akranlarını kasıtlı ve şuurlu hareketlerle mağdur eden zorbaların en kıymetli ayırt edici özellikleri yalnızca yaşıtlarına karşı değil etrafındaki yetişkinlere, anne babalarına, öğretmenlerine karşı da saldırganca davranışlar göstermesidir (Olweus, 1993).
Pearce ve Thompson (1998) zorbaların genel özelliklerini şöyle sıralamışlardır:
• Otoriter konumu ne olursa olsun rastgele bir şahsa karşı saldırgandırlar.
• Dürtülerini denetim etmekte zorlanırlar.
• Şiddeti değerli bir yetenek üzere algılarlar. • Başka bireylere karşı baskın olmak isterler.
• Fizikî ve duygusal olarak kuvvetlidürler.
• Diğerlerinin hislerini önemsemezler.
• Özsaygıları yüksektir.
MAĞDURLARIN ÖZELLİKLERİ
Zorbaların kendilerine gaye olarak seçtikleri mağdur öğrencilerin genel özelliklerine baktığımızda onların akranları içinde tanınan olmayan, reddedilmiş, berbat toplumsal marifetlere sahip özgüveni düşük ve okul bağları zayıf olan kimseler olduğu görülmektedir (Farrington, 1993).
Sullivan ve diğ (2004: 18) Mağdur öğrencilerin özelliklerini şöyle sıralamıştır:
• Toplumsal, akademik ve duygusal olarak kendilerini berbat durumda bakılırsan mağdurlar, zorbalıkla baş edemedikleri ve kendilerini yetersiz hissettikleri için zorbalığı hak ettiklerini düşünürler.
• tekrar yeniden zorbalığa maruz kalmak mağdurun paha hissinin düşmesine yol açar ve bu onu depresyona sürükleyebilir, mağdurun bu davranışa maruz kalma sıklığı artarsa mağduru intihara kadar götüren bir dizi olumsuz sonuçlara sebep olabilir.
• Okulda akranları tarafınca bir sefer zorbalığa maksat olduğunun farkına varan çocuk bir daha sonraki saldırıyı bekler ve bu durumdan kaçınmak için okuldan uzak durmaya başlayabilir.
• Ağır gerilim altında oldukları ve korktukları için akademik muvaffakiyet onların gözünde değersiz görünmeye başlar. Hem okuldan uzak kalıp tıpkı vakitte ders takibi yapamayan mağdurlar için akademik başarısızlık kaçınılmaz olur.
AKRAN ZORBALIĞININ SONUÇLARI
Akran zorbalığı hem zorba tıpkı vakitte kurban açısından ferdî ve toplumsal sıkıntılara niye olurak toplumdaki şiddet olgusunun güç kazanmasını sağlamaktadır. Mağdurların yaşadığı; etraflarındaki şiddet olaylarından ötürü olumsuz hislere sahip olarak depresyon, uyku sorunları, düşük benlik hürmeti ve intihar teşebbüsünde bulunma üzere olumsuz sonuçların yanı sıra zorbanın sergilediği saldırgan davranışların ise yetişkinlikte alkol ve sigara tüketimi, suça yatkınlık üzere davranışsal problemler ve ruh sıhhatinde olumsuz sonuçlara yol açtığı görülmektedir. Zorbalığa maruz kalan öğrenciler okulu inançsız ortam olarak bakılırsarek ahenk sıkıntıları yaşayıp; devamsızlıkta artış, akademik başarıda düşüş ve konsantrasyon kaybı üzere akademik sıkıntılar yaşarlar. Müdahale edilmediği takdirde akran zorbalığı suça sürüklenme ve şiddet olaylarına yol açmaktadır.
BAŞ ETME YOLLARI
Zorba statüsünde yer alan ergenlerin karşı koyarak uğraş etme ve okuldan uzak durmayı, kurban statüsünde yer alan ergenlerin ise birine anlatmayı (aile/öğretmen) ve bu davranışları yapanlardan uzak durmayı daha fazlaca tercih ettikleri görülmüştür. Zorbaların ve zorba/kurbanların dışsallaştırma ve kaçınma cinsinden davranışları daha fazla tercih ettikleri ve bu istikametteki bulguların da erkekler için daha kuvvetli olduğu tabir edilmektedir (Kristensen ve Smith, 2003; Olafsen ve Viemerö, 2000). Akran zorbalığında verilen toplumsal dayanak ve uygulanan müdahale programları çocuğun toplumsal gelişimi açısından büyük kıymete sahiptir. Zorbalığı önlemek için en kıymetli yollardan birisi farkındalığın arttırılmasıdır. Ailelerin bilinçlendirilmesi, akran zorbalığına yönelik konferansların verilmesi, okul alanlarında kontrolün sağlanması büyük kıymete sahiptir. Akran zorbalığını önleyici çalışmaların yer alması buna yönelik olarak da; akran zorbalığına karşı sınıf içerisi kararların alınması, sınıf içi aktiviteler yapılması, sistemli sınıf içi ve veli toplantılarının yapılması ve okul yönetiminin zorbaların ve mağdurların ebeveynleri ile bağlantı kurulması ruhsal dayanak alınması zorbalığı önlemeye yönelik müdahalelere örnektir.
AKRAN ZORBALIĞI TİPLERİ VE ÇEŞİTLERİ
Okullarda görülen zorbalık çeşitleri yalnızca fizikî olarak görülmemektedir. Kurban rolündeki bireyi inciten ve ziyan veren çeşitli usul ve biçimlerde görülen birfazlaca davranışı içermektedir. Direkt ve dolaylı yollarla zorbalık gerçekleştirilebilir. Okullarda görülen zorbalık tiplerine örnek olarak fizikî, sözel, dışlama, dedikodu ve eşyalara ziyan verme biçiminde zorbalık görülür.
ZORBALARIN ÖZELLİKLERİ
“Zorba”, okul içerisinde akranlarıyla baskıcı bir toplumsallaşma ve irtibat biçimi geliştiren ve bundan kendisi de olumsuz tarafta etkilenen gençleri nitelemektedir (Tezcan, 2015). Arkadaşlarını ve akranlarını kasıtlı ve şuurlu hareketlerle mağdur eden zorbaların en kıymetli ayırt edici özellikleri yalnızca yaşıtlarına karşı değil etrafındaki yetişkinlere, anne babalarına, öğretmenlerine karşı da saldırganca davranışlar göstermesidir (Olweus, 1993).
Pearce ve Thompson (1998) zorbaların genel özelliklerini şöyle sıralamışlardır:
• Otoriter konumu ne olursa olsun rastgele bir şahsa karşı saldırgandırlar.
• Dürtülerini denetim etmekte zorlanırlar.
• Şiddeti değerli bir yetenek üzere algılarlar. • Başka bireylere karşı baskın olmak isterler.
• Fizikî ve duygusal olarak kuvvetlidürler.
• Diğerlerinin hislerini önemsemezler.
• Özsaygıları yüksektir.
MAĞDURLARIN ÖZELLİKLERİ
Zorbaların kendilerine gaye olarak seçtikleri mağdur öğrencilerin genel özelliklerine baktığımızda onların akranları içinde tanınan olmayan, reddedilmiş, berbat toplumsal marifetlere sahip özgüveni düşük ve okul bağları zayıf olan kimseler olduğu görülmektedir (Farrington, 1993).
Sullivan ve diğ (2004: 18) Mağdur öğrencilerin özelliklerini şöyle sıralamıştır:
• Toplumsal, akademik ve duygusal olarak kendilerini berbat durumda bakılırsan mağdurlar, zorbalıkla baş edemedikleri ve kendilerini yetersiz hissettikleri için zorbalığı hak ettiklerini düşünürler.
• tekrar yeniden zorbalığa maruz kalmak mağdurun paha hissinin düşmesine yol açar ve bu onu depresyona sürükleyebilir, mağdurun bu davranışa maruz kalma sıklığı artarsa mağduru intihara kadar götüren bir dizi olumsuz sonuçlara sebep olabilir.
• Okulda akranları tarafınca bir sefer zorbalığa maksat olduğunun farkına varan çocuk bir daha sonraki saldırıyı bekler ve bu durumdan kaçınmak için okuldan uzak durmaya başlayabilir.
• Ağır gerilim altında oldukları ve korktukları için akademik muvaffakiyet onların gözünde değersiz görünmeye başlar. Hem okuldan uzak kalıp tıpkı vakitte ders takibi yapamayan mağdurlar için akademik başarısızlık kaçınılmaz olur.
AKRAN ZORBALIĞININ SONUÇLARI
Akran zorbalığı hem zorba tıpkı vakitte kurban açısından ferdî ve toplumsal sıkıntılara niye olurak toplumdaki şiddet olgusunun güç kazanmasını sağlamaktadır. Mağdurların yaşadığı; etraflarındaki şiddet olaylarından ötürü olumsuz hislere sahip olarak depresyon, uyku sorunları, düşük benlik hürmeti ve intihar teşebbüsünde bulunma üzere olumsuz sonuçların yanı sıra zorbanın sergilediği saldırgan davranışların ise yetişkinlikte alkol ve sigara tüketimi, suça yatkınlık üzere davranışsal problemler ve ruh sıhhatinde olumsuz sonuçlara yol açtığı görülmektedir. Zorbalığa maruz kalan öğrenciler okulu inançsız ortam olarak bakılırsarek ahenk sıkıntıları yaşayıp; devamsızlıkta artış, akademik başarıda düşüş ve konsantrasyon kaybı üzere akademik sıkıntılar yaşarlar. Müdahale edilmediği takdirde akran zorbalığı suça sürüklenme ve şiddet olaylarına yol açmaktadır.
BAŞ ETME YOLLARI
Zorba statüsünde yer alan ergenlerin karşı koyarak uğraş etme ve okuldan uzak durmayı, kurban statüsünde yer alan ergenlerin ise birine anlatmayı (aile/öğretmen) ve bu davranışları yapanlardan uzak durmayı daha fazlaca tercih ettikleri görülmüştür. Zorbaların ve zorba/kurbanların dışsallaştırma ve kaçınma cinsinden davranışları daha fazla tercih ettikleri ve bu istikametteki bulguların da erkekler için daha kuvvetli olduğu tabir edilmektedir (Kristensen ve Smith, 2003; Olafsen ve Viemerö, 2000). Akran zorbalığında verilen toplumsal dayanak ve uygulanan müdahale programları çocuğun toplumsal gelişimi açısından büyük kıymete sahiptir. Zorbalığı önlemek için en kıymetli yollardan birisi farkındalığın arttırılmasıdır. Ailelerin bilinçlendirilmesi, akran zorbalığına yönelik konferansların verilmesi, okul alanlarında kontrolün sağlanması büyük kıymete sahiptir. Akran zorbalığını önleyici çalışmaların yer alması buna yönelik olarak da; akran zorbalığına karşı sınıf içerisi kararların alınması, sınıf içi aktiviteler yapılması, sistemli sınıf içi ve veli toplantılarının yapılması ve okul yönetiminin zorbaların ve mağdurların ebeveynleri ile bağlantı kurulması ruhsal dayanak alınması zorbalığı önlemeye yönelik müdahalelere örnektir.