Osmanlı devrinde de ruhsal sıhhat uygulamalarında mimari, tabiat, aroma terapi, sağlıklı beslenme ve müzikten faydalanılmıştır. Bunlar insan ruhunu besleyen, rahatlatan, bir nebze de olsa ortasında bulunduğu külfetli durumdan çıkartıp farklı hisler yaşatan, anıların canlanmasına vesile olan, geçmiş ve geleceği bir ortada yaşatan his durumlarına vesile olur.
“RUHUM kitaplarda yeni ile eskiyi aramasına ve/ Kılı kırk yarmasına karşın idrak edemedi bir tekini dahi/ Gönlümde binlerce güneş yanarken/ Çözemedim tek bir zerrenin mânâsını dahi…”
Bu dörtlük, “İslâm dünyasının bilim insanları” denildiğinde akla birinci gelen isimlerden biri olan İbni Sina’ya aittir. “Avicenna” olarak Avrupa’da tanınan ve bilim tarihinde büyük değere sahip bir isim olarak karşımıza çıkıyor İbni Sina. Onun hayatına baktığımızda, “Tek alana yönelik çalışmalar yapmış” yahut “İlgisi yalnızca tıp alanına yönelik” diyemeyiz. Çok taraflı bir araştırma ve bilgi birikimine sahip biri karşımıza çıkmakta.
Milât’tan daha sonra 980 yılında İran’ın Buhara yakınlarındaki Efşene kentinde doğan İbni Sina, tıp bilgisi yardımıyla ün kazanmış olsa da başka alanlara olan merak ve araştırma isteği ile matematik, fizik, kimya, jeoloji, ideoloji, şiir ve müzik alanlarında da kıymetli çalışmalar yapmıştır. Çok taraflı özelliği ve yaratıcı zekâsı, onu tarihin kıymetli dehaları ortasına girmesine vesile olmuştur. Pekala, bu bilim beşerinin çocukluğu nasıl geçmiştir? Daima araştırma ve bilgi peşinde mi koşmuştur?
İbni Sina da her çocuk üzere oyunu epey severmiş. Bir gün bir daha oyun oynarken, bir ihtiyar, “Sen çok akıllısın, ileride âlim olacaksın; sana oyun yaraşır mı? Derslerine çalış”der. Küçük İbni Sina şu yanıtı verir: “Her yaşın belirli bir hâli vardır. Çocukluğun yakışığı da oyundur. Her yaşın hakkı verilmelidir.”
Onun çocuk zekâsı ile vermiş olduğu bu karşılık her vakit geçerliliğini korumaktadır. Çünkü çocukların dünyasına lakin oyun ile dâhil olabiliriz. oyun onların dünyaya açılan pencereleridir. Çocuklar, oyun yardımıyla paylaşmayı, fikir üretmeyi, sorun çözme marifetini, bağlantısı öğrenirler. Oyun, çocuğun işidir. Peygamber Efendimiz de “Yedi yaşına kadar çocuklarınız ile oyun oynayın” buyurmuştur. Tahminen yetişkinler için kıymetsiz görünebilir lakin oyun, hoş bir öğretmendir.
Çocuklar ile yaptığımız görüşmelerde oyunun büyük bir yeri var. Terapi odasında yetişkinleri dinliyor, sorular yöneltiyoruz. Lakin çocuklar ile bağlantı aracımız “oyun”. Oyun yardımıyla onların dünyasına açılan kapıyı aralıyoruz. var ise sorunun kaynağını anlamaya çalışıyoruz.
“İbni Sina, “İbni Sina” olana kadar ne yapmış, nasıl çalışmış?” diye baktığımızda olağan olarak bunu bu yazıya sığdıramayız. Eforu, uğraşı ve bilgisi bu satırları aşar. Örnek ve ışık olsun diye bahsedebildiğimiz kadar bunu yazıya dökmeye çalışacağım…
İbni Sina çalışırken, usanma nedir bilmez bir yapıya sahip olmakla bir arada, şahsi gayret ile devrin tüm ayrıntılarını edindiğini söylemekte ve çalışma formülünü şu biçimde açıklamaktadır: (Mantık ilmine nasıl çalıştığını açıklarken der ki,) “Bir sorun karşısında şaşırıp kalınca mescide masraf, namaz kılar, Allah’a yalvarırdım. Bunun üzerine benim için kapalı olan şey açılıverir, kuvvetlikler kolaylaşırdı. Gece konutumda kandil ışığında okur, yazardım. Uyku bastırınca yahut kendimde bir zaaf duyar duymaz kuvvet kazanmak için bir şey içer, daha sonra bir daha okumaya başlardım. Uykuya dalsam da bir daha o sıkıntıyı düşünürdüm. O denli ki, birfazlaca sıkıntı benim için uykuda çözülmüştür.”
Tıp alanında ise müşahede ve deney usulünden yararlandığını anlatmaktadır: “Öğrendiklerimi hastalar üzerinde müşahedelerle tamamlıyordum. Deney ve müşahededen, kitap okumaktan daha hayli yararlandım.”
Kişide müşahede yeteneğinin olması ve bunu bilgi ile harmanlaması isabetli sonuçlar verecektir. kimi vakit insan bir köşeye çekilip bir topluluğu yalnızca gözlemleyerek de onlar hakkında bilgi sahibi olur. Örneğin, kişilik testi uyguladığımızda yalnızca test kararına nazaran karar vermeyiz. Buna test bilgisi ve görüşme sırasındaki müşahede ve elde ettiğimiz ayrıntıları de ekleyip bir sonuç çıkarırız.
Kuşkusuz İbni Sina’nın büyük ünü, evvela başarılı bir hekim olması yardımıyladir. Hocası, “Kuşyar” isimli bir tabiptir. Onun yanında okuduğu tıp kitapları yardımıyla kendini geliştirmiştir. 18 yaşına geldiğinde klasik tıp alanında pek bilgili hâle gelmiştir. Genç yaşta doktorluğa başlayan İbni Sina, Samani Hanedanından Nuh İbni Mansur’u tedavi etmiş, bu sayede saray kütüphanesini kullanma hakkına sahip olmuştur. Burada farklı disiplinlere ilişkin öğretileri öğrenme fırsatını yakalamıştır.
İslâm dünyasının yanı sıra Avrupa’da da ününe ün katmasının sebebi, ansiklopedik bir eser olan “El Kanun Fi’t Tıb” (Tıbbın Kanunu) isimli yapıtıdır. Yaklaşık altı yüzyıl boyunca Asya ve Avrupa’daki tıp okullarında tesirli olan bu eser 5 ciltten oluşmaktadır ve Çin, Hint ve de Mısır’ın klasik tıp ayrıntılarını içermektedir. İbni Sina’nın tıp alanında yazdığı öbür değerli yapıtı ise Kalp İlaçları Risalesi’dir. Bu eser, kalp hastalıkları ile ilgili yazılmış, eczacılığa da yer veren monografik bir yapıttır. Kalp ile ilgili genel teoriler ve ilaçların genel özellikleriyle başlayan, devamında kalp ilaçlarının ele alındığı ve alfabetik tertipte hangi kalp hastalarına hangi ilacın kullanılması gerektiği belirtilmiştir.
İbni Sina’nın bir ruh doktoru olarak da çalışmalar yapması ilgi caziptir. Her alanda araştırma yapma ve kendini geliştirme çabası olan, yorulmak nedir bilmeyen, uykusunda bile sorulara karşılık arayan biri olarak karşımıza çıkar. Ruh sıhhati alanındaki araştırmalarına göz attığımızda, ona nazaran insanı oluşturan iki öge vardır: “Ruh ve beden”… Bu iki ögenin kendilerine has hastalıkları da vardır. Örnek olarak “melankoli”, ruha dair incelenmesi gereken bir husustur ve İbni Sina buna dair değerlendirmelerde bulunur.
İbni Sina, melankolinin “depresyon” tedavisi için şu biçimde bir yol haritası çizer: “Her hâlükârda hasta sevindirilmeli, cümbüşlere katılmalı, mutedil iklimin hâkim olduğu yerlerde yaşamalı, kaldığı meskeni sık sık havalandırmalı, yattığı yer ve etrafına hoş kokular sürülmelidir. Gezerken ve otururken sürekli güzel kokular kullanmalı, düzgün materyalden yapılmış lezzetli ve yavaşça yemekler yemeli, mizacına uygun besinlerle vücudunu güçlendirmeli, yemektilk evvel kısa bir hamam sefası yapmalı, başına ılık su dökmelidir. Hasta, çok terlemekten, baklagillerden, kuru etten, çok tuzlu, acılı, asitli, ekşi yiyecek ve içeceklerden kaçınmalıdır.”
Osmanlı devrinde de ruhsal sıhhat uygulamalarında mimari, tabiat, aroma terapi, sağlıklı beslenme ve müzikten faydalanılmıştır. Bunlar insan ruhunu besleyen, rahatlatan, bir nebze de olsa ortasında bulunduğu sorunlu durumdan çıkartıp farklı hisler yaşatan, anıların canlanmasına vesile olan, geçmiş ve geleceği bir ortada yaşatan his durumlarına vesile olur.
İbni Sina’nın eğitimle ilgili fikirlerine baktığımızda (hayatış olduğu vakti da göz önüne alarak) şöyle bilgiler aktarıyor:
“Eğitimin emeli, insanı, yeteneklerini en üst seviyeye kadar geliştirip kendisini mükemmelleştirerek, dünya ve ahiret mutluluğuna erişmektedir. Bu süreç ortasında kendisini bilen insan, Rabbini de bilir. Çocuğun eğitimi evvela ailenin bakılırsavidir. Çocuğun gelişmeninde oyun ve oyuncak değer arz eder. Akıl, ruh, vücut terbiyesi bu yolla daha kolay ve süratli gerçekleşir. Çocuğun birinci temel eğitimi his, fikir ve davranış geliştirme hedefine yönelik ahlâk eğitimi olmalıdır. Bunun için makûs etraf ve ortamlardan uzak tutulup âlâ bir etraf ve ortamda yetişmesi gerekir. Çocuk altı yaşına geldiğinde okula başlatılmalıdır. Eğitimde ödül ve övgü olmalı, ceza son deva olarak düşünülmeli; o da eğitici bir öge olarak değerlendirilmelidir. Eğitirken ve öğretirken kvakadan zora, sıradanten karmaşığa yanlışsız gidilmelidir. Çocuğa bir şey öğretirken bunu hikayeler ile pekiştirmek, öğrenmeyi kolaylaştıran ögelerdir. Güçlü çocuklarının özel ders alarak yetişmeleri pedagojik istikametten hakikat değildir. Arkadaşları ile tıpkı ortam ortasında birlikte yetiştirilmelidir. Meslek ve sanat eğitiminde her çocuk, kendi yeteneğine ve isteğine uygun alanlarda yetiştirilmelidir. Meslek erbabı olarak eğitimcinin alanı, belli özellikleri gerektiren bir ihtisas alanıdır. Fıtrî kabiliyeti ve kapasitesi uygun olmayan bireyler eğitimci olmamalıdır.” (Fikriyat)
İbni Sina bizlere ve bizden daha sonrakilere altın bedelinde, üzerinden kaç yıl geçmiş olsa da pahası azalmayacak ve kaybolmayacak bilgiler bırakmış.
Sağlıcakla kalın…
“RUHUM kitaplarda yeni ile eskiyi aramasına ve/ Kılı kırk yarmasına karşın idrak edemedi bir tekini dahi/ Gönlümde binlerce güneş yanarken/ Çözemedim tek bir zerrenin mânâsını dahi…”
Bu dörtlük, “İslâm dünyasının bilim insanları” denildiğinde akla birinci gelen isimlerden biri olan İbni Sina’ya aittir. “Avicenna” olarak Avrupa’da tanınan ve bilim tarihinde büyük değere sahip bir isim olarak karşımıza çıkıyor İbni Sina. Onun hayatına baktığımızda, “Tek alana yönelik çalışmalar yapmış” yahut “İlgisi yalnızca tıp alanına yönelik” diyemeyiz. Çok taraflı bir araştırma ve bilgi birikimine sahip biri karşımıza çıkmakta.
Milât’tan daha sonra 980 yılında İran’ın Buhara yakınlarındaki Efşene kentinde doğan İbni Sina, tıp bilgisi yardımıyla ün kazanmış olsa da başka alanlara olan merak ve araştırma isteği ile matematik, fizik, kimya, jeoloji, ideoloji, şiir ve müzik alanlarında da kıymetli çalışmalar yapmıştır. Çok taraflı özelliği ve yaratıcı zekâsı, onu tarihin kıymetli dehaları ortasına girmesine vesile olmuştur. Pekala, bu bilim beşerinin çocukluğu nasıl geçmiştir? Daima araştırma ve bilgi peşinde mi koşmuştur?
İbni Sina da her çocuk üzere oyunu epey severmiş. Bir gün bir daha oyun oynarken, bir ihtiyar, “Sen çok akıllısın, ileride âlim olacaksın; sana oyun yaraşır mı? Derslerine çalış”der. Küçük İbni Sina şu yanıtı verir: “Her yaşın belirli bir hâli vardır. Çocukluğun yakışığı da oyundur. Her yaşın hakkı verilmelidir.”
Onun çocuk zekâsı ile vermiş olduğu bu karşılık her vakit geçerliliğini korumaktadır. Çünkü çocukların dünyasına lakin oyun ile dâhil olabiliriz. oyun onların dünyaya açılan pencereleridir. Çocuklar, oyun yardımıyla paylaşmayı, fikir üretmeyi, sorun çözme marifetini, bağlantısı öğrenirler. Oyun, çocuğun işidir. Peygamber Efendimiz de “Yedi yaşına kadar çocuklarınız ile oyun oynayın” buyurmuştur. Tahminen yetişkinler için kıymetsiz görünebilir lakin oyun, hoş bir öğretmendir.
Çocuklar ile yaptığımız görüşmelerde oyunun büyük bir yeri var. Terapi odasında yetişkinleri dinliyor, sorular yöneltiyoruz. Lakin çocuklar ile bağlantı aracımız “oyun”. Oyun yardımıyla onların dünyasına açılan kapıyı aralıyoruz. var ise sorunun kaynağını anlamaya çalışıyoruz.
“İbni Sina, “İbni Sina” olana kadar ne yapmış, nasıl çalışmış?” diye baktığımızda olağan olarak bunu bu yazıya sığdıramayız. Eforu, uğraşı ve bilgisi bu satırları aşar. Örnek ve ışık olsun diye bahsedebildiğimiz kadar bunu yazıya dökmeye çalışacağım…
İbni Sina çalışırken, usanma nedir bilmez bir yapıya sahip olmakla bir arada, şahsi gayret ile devrin tüm ayrıntılarını edindiğini söylemekte ve çalışma formülünü şu biçimde açıklamaktadır: (Mantık ilmine nasıl çalıştığını açıklarken der ki,) “Bir sorun karşısında şaşırıp kalınca mescide masraf, namaz kılar, Allah’a yalvarırdım. Bunun üzerine benim için kapalı olan şey açılıverir, kuvvetlikler kolaylaşırdı. Gece konutumda kandil ışığında okur, yazardım. Uyku bastırınca yahut kendimde bir zaaf duyar duymaz kuvvet kazanmak için bir şey içer, daha sonra bir daha okumaya başlardım. Uykuya dalsam da bir daha o sıkıntıyı düşünürdüm. O denli ki, birfazlaca sıkıntı benim için uykuda çözülmüştür.”
Tıp alanında ise müşahede ve deney usulünden yararlandığını anlatmaktadır: “Öğrendiklerimi hastalar üzerinde müşahedelerle tamamlıyordum. Deney ve müşahededen, kitap okumaktan daha hayli yararlandım.”
Kişide müşahede yeteneğinin olması ve bunu bilgi ile harmanlaması isabetli sonuçlar verecektir. kimi vakit insan bir köşeye çekilip bir topluluğu yalnızca gözlemleyerek de onlar hakkında bilgi sahibi olur. Örneğin, kişilik testi uyguladığımızda yalnızca test kararına nazaran karar vermeyiz. Buna test bilgisi ve görüşme sırasındaki müşahede ve elde ettiğimiz ayrıntıları de ekleyip bir sonuç çıkarırız.
Kuşkusuz İbni Sina’nın büyük ünü, evvela başarılı bir hekim olması yardımıyladir. Hocası, “Kuşyar” isimli bir tabiptir. Onun yanında okuduğu tıp kitapları yardımıyla kendini geliştirmiştir. 18 yaşına geldiğinde klasik tıp alanında pek bilgili hâle gelmiştir. Genç yaşta doktorluğa başlayan İbni Sina, Samani Hanedanından Nuh İbni Mansur’u tedavi etmiş, bu sayede saray kütüphanesini kullanma hakkına sahip olmuştur. Burada farklı disiplinlere ilişkin öğretileri öğrenme fırsatını yakalamıştır.
İslâm dünyasının yanı sıra Avrupa’da da ününe ün katmasının sebebi, ansiklopedik bir eser olan “El Kanun Fi’t Tıb” (Tıbbın Kanunu) isimli yapıtıdır. Yaklaşık altı yüzyıl boyunca Asya ve Avrupa’daki tıp okullarında tesirli olan bu eser 5 ciltten oluşmaktadır ve Çin, Hint ve de Mısır’ın klasik tıp ayrıntılarını içermektedir. İbni Sina’nın tıp alanında yazdığı öbür değerli yapıtı ise Kalp İlaçları Risalesi’dir. Bu eser, kalp hastalıkları ile ilgili yazılmış, eczacılığa da yer veren monografik bir yapıttır. Kalp ile ilgili genel teoriler ve ilaçların genel özellikleriyle başlayan, devamında kalp ilaçlarının ele alındığı ve alfabetik tertipte hangi kalp hastalarına hangi ilacın kullanılması gerektiği belirtilmiştir.
İbni Sina’nın bir ruh doktoru olarak da çalışmalar yapması ilgi caziptir. Her alanda araştırma yapma ve kendini geliştirme çabası olan, yorulmak nedir bilmeyen, uykusunda bile sorulara karşılık arayan biri olarak karşımıza çıkar. Ruh sıhhati alanındaki araştırmalarına göz attığımızda, ona nazaran insanı oluşturan iki öge vardır: “Ruh ve beden”… Bu iki ögenin kendilerine has hastalıkları da vardır. Örnek olarak “melankoli”, ruha dair incelenmesi gereken bir husustur ve İbni Sina buna dair değerlendirmelerde bulunur.
İbni Sina, melankolinin “depresyon” tedavisi için şu biçimde bir yol haritası çizer: “Her hâlükârda hasta sevindirilmeli, cümbüşlere katılmalı, mutedil iklimin hâkim olduğu yerlerde yaşamalı, kaldığı meskeni sık sık havalandırmalı, yattığı yer ve etrafına hoş kokular sürülmelidir. Gezerken ve otururken sürekli güzel kokular kullanmalı, düzgün materyalden yapılmış lezzetli ve yavaşça yemekler yemeli, mizacına uygun besinlerle vücudunu güçlendirmeli, yemektilk evvel kısa bir hamam sefası yapmalı, başına ılık su dökmelidir. Hasta, çok terlemekten, baklagillerden, kuru etten, çok tuzlu, acılı, asitli, ekşi yiyecek ve içeceklerden kaçınmalıdır.”
Osmanlı devrinde de ruhsal sıhhat uygulamalarında mimari, tabiat, aroma terapi, sağlıklı beslenme ve müzikten faydalanılmıştır. Bunlar insan ruhunu besleyen, rahatlatan, bir nebze de olsa ortasında bulunduğu sorunlu durumdan çıkartıp farklı hisler yaşatan, anıların canlanmasına vesile olan, geçmiş ve geleceği bir ortada yaşatan his durumlarına vesile olur.
İbni Sina’nın eğitimle ilgili fikirlerine baktığımızda (hayatış olduğu vakti da göz önüne alarak) şöyle bilgiler aktarıyor:
“Eğitimin emeli, insanı, yeteneklerini en üst seviyeye kadar geliştirip kendisini mükemmelleştirerek, dünya ve ahiret mutluluğuna erişmektedir. Bu süreç ortasında kendisini bilen insan, Rabbini de bilir. Çocuğun eğitimi evvela ailenin bakılırsavidir. Çocuğun gelişmeninde oyun ve oyuncak değer arz eder. Akıl, ruh, vücut terbiyesi bu yolla daha kolay ve süratli gerçekleşir. Çocuğun birinci temel eğitimi his, fikir ve davranış geliştirme hedefine yönelik ahlâk eğitimi olmalıdır. Bunun için makûs etraf ve ortamlardan uzak tutulup âlâ bir etraf ve ortamda yetişmesi gerekir. Çocuk altı yaşına geldiğinde okula başlatılmalıdır. Eğitimde ödül ve övgü olmalı, ceza son deva olarak düşünülmeli; o da eğitici bir öge olarak değerlendirilmelidir. Eğitirken ve öğretirken kvakadan zora, sıradanten karmaşığa yanlışsız gidilmelidir. Çocuğa bir şey öğretirken bunu hikayeler ile pekiştirmek, öğrenmeyi kolaylaştıran ögelerdir. Güçlü çocuklarının özel ders alarak yetişmeleri pedagojik istikametten hakikat değildir. Arkadaşları ile tıpkı ortam ortasında birlikte yetiştirilmelidir. Meslek ve sanat eğitiminde her çocuk, kendi yeteneğine ve isteğine uygun alanlarda yetiştirilmelidir. Meslek erbabı olarak eğitimcinin alanı, belli özellikleri gerektiren bir ihtisas alanıdır. Fıtrî kabiliyeti ve kapasitesi uygun olmayan bireyler eğitimci olmamalıdır.” (Fikriyat)
İbni Sina bizlere ve bizden daha sonrakilere altın bedelinde, üzerinden kaç yıl geçmiş olsa da pahası azalmayacak ve kaybolmayacak bilgiler bırakmış.
Sağlıcakla kalın…